Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Síða 127

Bandarísk sagnagerð eftir seinna stríð
(f. 1920), sem skrifar reyndar um önnur efni jafnframt. Hann er meistari
persónusköpunar og sjónhverfinga í bókum á borð við „The Martian
Chronicles" (1950), „The Illustrated Man“ (1951), „Fahrenheit 451“
(1953), „R is for Rocket“ (1962) og „S is for Space" (1966). En bak við
allar sjónhverfingar hans leynast áleitnar og mikilsverðar spurningar um
menningu samtímans og hlutverk mannsins í gerbreyttum heimi.
Þar sem fyrir mér vakti að draga upp skyndimynd — sem að vísu er
orðin ansi umfangsmikil — af fjölbreytileik bandarískrar sagnagerðar
eftir stríð, hef ég orðið að hlaupa yfir nokkra öndvegishöfunda sem vissu-
lega hefðu verðskuldað ýtarlega umfjöllun. Meðal þeirra eru Wright
Morris (f. 1910), James Purdy (f. 1923), John Hawkes (f. 1925), William
Styron (f. 1925) og John Updike (f. 1932). En mig langar að lokum til
að drepa stuttlega á þrjá höfunda sem segja má að séu fulltrúar gagn-
stæðra hneigða í bókmenntaþróuninni; annars vegar hneigðar til að af-
neita veruleikanum og gera allt líf að leik með orð og hugtök; hins vegar
hneigðar til að hverfa frá hinni hefðbundnu uppdiktuðu skáldsögu og
reyna að innbyrða svokallaðar sannar staðreyndir daglegs lífs og sögu í
skáldsöguformið.
John Barth (f. 1930) er snjallasti fulltrúi fyrri hneigðarinnar. Hann
leitast við að leiða skáldsöguna fram af hengiflugi tungunnar út í tóm
þagnarinnar. Hann er töframaður þversagnarinnar, nákunnugur tóminu og
beitir stórfenglegri stílgáfu sinni til að gera allt að engu og skapa síðan
allt úr engu. Þar á hann samherja og lærisveina í Pynchon og fleiri ung-
um höfundum.
Öll verk Barths bera vitni efahyggju og snilldarlegri skopstælingar-
gáfu. Hann lítur á samtímalíf sem fullkominn skrípaleik og virðist alger-
lega ósnortinn af pólitískum, félagslegum og heimspekilegum vandamál-
um meðbræðra sinna. Hann stefnir í skrifum sínum að einhvers konar
sæluríki, utan við tíma og rúm, þar sem orðið í öllum sínum margbreyti-
leik og fjölkynngi sé alrátt og án afmarkaðrar merkingar. List á að hans
mati að felast í loddaraleik og listbrögðum. Hins vegar verður sú þver-
stæða einatt uppi í bókum hans að persónurnar þjást af of ríkri sjálfsvit-
und og komast að þeirri niðurstöðu að lífið réttlæti sjálft sig og ástin geti
réttlætt manninn.
Fyrstu tvær skáldsögur Barths eru að formi til hefðbundnar, en inntak
117