Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Síða 17

Ádrepur
Kæra Hlín!
Ég efast hvorki um sálfræðilegt, sögulegt né félagslegt gildi þeirra bók-
menntaforma sem gefið hefur verið samheitið ævintýri, eins og ég tek
raunar fram í grein minni. En af svari þínu er helst að ráða að þér hafi
yfirsést það. Ég er á hinn bóginn andvígur því að skella ævintýrum
umhugsunarlaust á leiksvið. (Ég vil ekki æra óstöðugan með því að fjalla
frekar um sorgleg eftirdæmi þess, er „nútímaskáld“ færa skekkta lífssýn sína
í ævintýrabúning fyrir börn.)
Mér sýnist rétt að vísa hér til orða Bruno Bettelheim, ekki hvað síst vegna
þess að þú gerir hann að andmælanda mínum í grein þinni.
„Fullorðnir jafnt sem börn velja oft þá auðveldu leið að fela þá þraut
öðrum á vald að setja sér sögu fyrir hugskotssjónir. En ef við látum
myndlistarmönnum eftir að marka ímyndunarafli okkar braut er það ekki
okkar lengur og sagan glatar verulega persónulegri merkingu sinni.
Ef börn eru t.d. spurð um útlit ófreskju sem komið hefur fyrir í sögu sem
þau hafa heyrt eru svörin býsna ólík: risavaxnar verur í mannsmynd, í mynd
dýra o.s.frv. Og sérhver þáttur svarsins er afar þýðingarmikill fyrir þann
sem gerði sér þessa mynd. Þessir þættir glatast hins vegar ef við sjáum
ófreskjuna eins og listamaðurinn málaði hana í samræmi við ímyndunarafl
sitt, sú mynd er vitaskuld miklu fullkomnari en óljós ímynd okkar. Ef til vill
látum við okkur standa á sama um ófreskjuna, hún hefur ekkert að segja
okkur — eða hún skelfir okkur án þess að vekja með okkur önnur hrif og
dýpri en einskæran ótta.“
Og ég var einmitt að fjalla um ótta í þessum skilningi í grein minni, það
óttalega leikhús sem svo oft bitnar á börnum. Hræðir þau með myndrænni
framsetningu á borð við þá sem Bruno Bettelheim talar um, en í leikhúsinu
gengur hún bara miklu lengra en myndskreytingar í barnabókum og bælir
þannig ímyndunarkraft barnsins á miklu eindregnari hátt.
Það er nefnilega betra að lesa bókina alla spjalda á milli og láta sér ekki
nægja að henda á lofti tilvitnanir annarra í hana.
Haustið 1979 var ég á leikferð á vegum vestur-þýska barna- og unglinga-
leikhússins Grips um Norðurlönd og átti þess þá kost að kynnast starfi og
kenningum Unga-Klara leikhússins í Stokkhólmi. Af samræðum við að-
standendur leikhússins og ýmsum textum frá þeim runnum virtist mér
starfið snúast einkum um tilraun til þess að sprengja þau hegðunarmynstur
7