Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Blaðsíða 96

Tímarit Máls og menningar
leika í heiminum, og báðir hafnið þið því, að unnt sé að skýra frelsið út
frá einhverjum ytri ferlum. Frelsið er veruleiki fyrir ykkur báða. Þetta er
held ég grundvallaratriði. Og ég held ég gefi hvergi í skyn í greininni, að
þú hyggist skýra vitund mannsins eða frelsið út frá hlutverulegum ytri
ferlum. Það er það sem hluthyggjusinnar gjarnan gera.
Hins vegar þegar komið er að spurningunni um stöðu vitundarinnar í
veruleikanum, þá fer dæmið að líta öðruvísi út frá ykkar bæjardyrum.
Eg tek sérstaklega mið af síðasta kaflanum í Heimi rúms og tíma. Þar
vakir fyrir þér að ráðast á þröngsýna vísindalega efnishyggju, sem
afneitar sjálfstæðri sköpun mannsins, — afneitar því, að frelsið sé
veruleiki sem eigi þátt í framvindu heimsins. En þessi spurning þín um
frelsið og hvernig þú tekur á þessum vanda er með allt öðrum hætti en
Sartre fer að. Sartre spyr ekki þessarar spurningar með sama hætti og þú
vegna þess, að hann hafnar fyrirfram hugmyndinni um einhvern altækan
veruleika, sem veruleiki vitundarinnar — frelsisins — eigi sína stöðu í eða
sinn þátt í að móta, en það er grundvallaratriði í þinni heimspeki. Sartre
eiginlega gefur sér, að vitundin skapi merkingu alls í heiminum, og
hugmyndin um altækan veruleika — hann vill hafna henni skipulega —
og þess vegna lítur þín heimspeki út frá hans sjónarmiði þannig, að þú
gefir þér einhvern altækan veruleika og viljir skilja vitundina innan hans.
Þannig kemur þú út — eins og þú vilt kalla það — sem hluthyggjusinni.
Og frá þínum bæjardyrum séð þá lítur Sartre út sem hughyggjumaður,
sem ekki tekur fyllilega og réttilega mið af veruleikanum, því að hann
gefur sér hinn algera veruleika vitundarinnar, sem skapandi merkingu
alls í heiminum.Og það er þessi andstæða sem ég er eiginlega að leiða til
niðurstöðu sinnar. Síðan segi ég á einum stað í neðanmálsgrein, að frá
ykkar bæjardyrum séð, þ.e. hvors um sig, þá lítur ykkar heimspeki allt
öðru vísi út. Sartre mundi aldrei fallast á þessa hughyggjutúlkun, sem ég
gef á hans heimspeki eins og hann horfir við út frá þínum bæjardyrum.
Og með sama hætti þá neitar þú eðlilega að líta þannig á þína heimspeki
— út frá bæjardyrum Sartres.
Brynj.: Þetta lítur talsvert öðruvísi út eftir þessa skýringu þína. En ég
hef nú skilið þetta öðruvísi. Það var út frá mínum skilningi, sem ég var
með þessar athugasemdir.
Hér verður látið staðar numið að sinni, enda þótt þetta sé aðeins lítið
brot af samræðunum um efnið. Það yrði alltof langt mál að birta þær
allar hér.
86