Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Blaðsíða 98

Tímarit Máls og menningar
hlutaðeigandi með lýsingum eða skáldlegum samræðum og ekkert fer
milli mála. Allt þetta má finna í 1 sama klefa, en þar fer ýmislegt á milli
mála. Því er vert að velta örlítið fyrir sér bókmenntasögulegum bak-
grunni þessa nýstárlega verks.
Afstaða íslenskra skáldsagnahöfunda til módernisma og til-
raunahyggju hefur verið afar misjöfn. Margir höfundar, eldri og yngri,
hafa haldið sig við hefðbundnar frásagnaraðferðir sem eiga rætur sínar
og vaxtarskeið í raunsæisprósa síðustu aldar. Aðrir hafa svo til eingöngu
tjáð sig í nútímaformum sem þróast hafa á okkar tímum og fara þar
fremstir Guðbergur Bergsson og Thor Vilhjálmsson, þótt ólíkir séu. En
að sjálfsögðu eru þeir höfundar margir sem erfitt er að „flokka“ á
þennan hátt. Benda má á skáldsagnaferil Halldórs Laxness. Ekki aðeins
var Vefarinn mikli frá Kasmír merkt tilraunaverk, heldur sýna Atóm-
stöðin og Kristnihald undir jökli greinileg frávik frá raunsæisepík höf-
undar. Auðveldara er að sjá slíka togstreitu í verkum Vésteins Lúðvíks-
sonar sem hóf feril sinn með óvenjulegu smásagnasafni, ritaði síðan tvær
hefðbundnar skáldsögur, en virðist á ný vera farinn að leita fyrir sér með
nýjungar. Jakobína Sigurðardóttir hefur einnig fetað leið milli hefðar og
módernisma. Bæði smásagnasöfn hennar hallast á fyrri veginn og hið
sama má segja um skáldsöguna Dægurvísu, þótt sú bók væri sem
„hópsaga“ nokkuð nýstárleg í bókmenntum okkar. Snaran (1968) var
hins vegar ótvírætt framlag til þeirra formgerðartilrauna sem blómstr-
uðu í prósagerð okkar frá 1966 og fram á áttunda áratuginn, en afrakstur
Jakobínu frá því skeiði birtist þó enn ljósar í Lifandi vatninu — — —
(1974).
Lifandi vatnið-----er sem saga öll í brotum, og samræmist því vel
sundurbútaðri, firrtri tilveru Péturs Péturssonar verkamanns,
höfuðpersónu verksins, sem er „týndur maður“ í nútíma borgarlífi.
Lesandi þarf sjálfur að setja saman líf og veröld Péturs, en það er einmitt
eitt af höfuðeinkennum hinnar módernísku skáldsögu — sem á stundum
gerir hana erfiða aflestrar — að hún gerir auknar kröfur á hendur
lesanda; höfðar þá jafnframt til sköpunargáfu hans og vilja til að raða
sögunni saman eða finna merkingu þeim brotum sem ekki virðast eiga
samskeyti með öðrum. Þetta setur sannarlega einnig mark sitt á I sama
klefa. Sagan miðlar okkur, næsta treglega, nokkrum fróðleiksmolum um
ævi Salóme Kjartansdóttur og mynda þeir vísi að þræði allt frá fæðingu
hennar til dauða. En þessir molar berast lesandanum um langan veg.
88