Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Blaðsíða 102

Tímarit Mdls og menningar
vita það?“ (99) Lesandi glímir við þessa spurningu jafnframt því sem
hann mótar afstöðu sína til Salóme og lífs hennar, en þar er einmitt
stærsti túlkunarvandi verksins fólginn. Hvaða dóm leggjum við á
Salóme?
Svar viðþ>vílíkri spurningu verður mun vandasamara en í fyrri verkum
Jakobínu. I þeim hefur staða söguhöfundar gagnvart persónum oft verið
einkar augljós — án þess að hægt sé að segja að það hafi komið niður á
verkunum. Jakobína hefur fyllilega getað valdið þeirri ströngu siðferðis-
og réttlætiskennd sem einkennt hefur sögur hennar og sést einna best í
Snörunni, þar sem hreinlega er berstrípuð vitund sóparans, eða réttara
sagt vitundarleysi hans. Ekkert þessu líkt gerist í I sama klefa og þeir
lesendur sem hafa fundið sig hugmyndafræðilega nákomna Jakobínu í
einarðri afstöðu hennar gegn hersetu, erlendum ívilnunum, fjárbraski og
vitundarfátækt í stéttar- og þjóðmálum, gegn hlutgervingu kapítalism-
ans og lífslygi ýmiskonar, þurfa hér að koma til móts við höfund á annan
hátt en fyrr.
Ekkert hefði verið einfaldara fyrir höfund en að bregða upp ljósari
mynd af Salóme sem bóndakonu er gaf fjölskyldunni og heimilinu allt
sitt, og syngja þann lofsöng hinni dæmigerðu alþýðukonu með
heilsteyptan persónuleika, sem sinnir sínu lífsverki af trúnaði og alúð.
Þessi mynd er að vísu til staðar í bókinni, en margt skyggir á hana.
Minnt skal á að myndin af Sölu er sett í mikla fjarlægð frá lesanda, og á
milli þeirra stendur sögukona sem tekur neikvæða afstöðu til bóndakon-
unnar. Ekki nóg með að henni finnist Sala „leiðinleg" og að hún finni í
fyrstu ekkert sem þær eiga sameiginlegt (16) heldur er Sala pólitískt
ómeðvituð kona (20) og hugsar ekki um heimsmálin (79). En fyrst og
fremst eru þær þó á öndverðum meiði um hlutverk konunnar.
Salóme skoðar hjónabandið sem óhjákvæmilegan hlut sem allir ganga
í gegnum og athugasemdir hennar í þá veru mynda fasta hrynjandi í
bókinni: „Svo fer þetta oftast eins og hjá mér“ (19), „Það fór bara svona
eins og gengur" (24), „Svo fór þetta bara svona-“ (32), „Þetta á fyrir
okkur að liggja — flestum." (91—92) Er á líður samtal þeirra langar
sögukonu mest til að „lesa smá-hugvekju yfir hausamótunum á þessari
hjónabandsáráttu konu með sauðarsvip, konu sem virtist hafa verið
múlbundin í minnst sextán ár.“ (40) Sögukonu þykir Salóme tala „eins
og hjónabandið væri klefi, sem maður þyrfti að deila með hvaða farþega
öðrum sem tilviljunin ræki þangað inn . . . “(13), en þannig öðlast
klefinn þriðju tilvísun sína. Segja má að fjórða tilvísunin felist í tengslum
92