Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Blaðsíða 99

„ . . . þetta er skáldsaga"
Innrömmun
A milli okkar og Salóme stendur sögukonan, nafnlaus, sem hlýðir á
frásögn bóndakonunnar um borð í Esjunni. Þessi rammi tvöfaldast síðan
við það að sögukonan miðlar okkur þessari frásögn ekki fyrr en 30 árum
síðar og minnir lesanda á að tíminn hefur einnig meðhöndlað söguefnið.
Þriðji ramminn verður æ ljósari er á líður söguna, því sjónarmið
sögukonu og söguhöfundar reynast alls ekki fara saman. Hér þarf
lesandi að vera næmur og varkár, því ekki aðeins er sögukonan rithöf-
undur, heldur er hún greinilega róttæk, þjóðfélagsgagnrýnin og lítt
hrifin af erlendu setuliði, en þetta hefur sett mark á Jakobínu sjálfa sem
rithöfund í fyrri verkum hennar. I þessari sögu er leikið af mikilli íþrótt
á tengsl og togstreitu milli sögukonu og söguhöfundar.
Innsti rammi sögunnar er ekki alveg órofinn, því að úr nútíð sögukon-
unnar berast okkur líka dálitlar upplýsingar um örlög Salóme eftir
strandferðina. Fyrst um lát hennar; sögukonan heyrir dánartil-
kynninguna í útvarpinu, en „Það kom engin minningargrein um Salóme
Kjartansdóttur í blöðunum.“ (11) Undir sögulok segir sögukona frá því
er hún rakst á þrjú smákvæði eftir Salóme í blaði eða tímariti á biðstofu
og er þar tekið fram að hún sé flutt til Reykjavíkur. Eitt kvæðið er um
vorið, annað ljóslega um hinn vangefna son hennar sem er dáinn og
þriðja um snjóinn, „fegurð hans í sólskini . . . “ (97)
Frásagnarvandinn
Þessi innrömmun eða stigbundna „miðlun" söguefnisins setur það í
vissa fjarlægð frá lesanda. Við munum síðar sjá hvaða áhrif þetta hefur,
en þessi fjarlægð tengist frásagnarvandanum sem setur glöggt mark á
verkið í heild, vitundin um að það er erfitt að segja sögu í dag: „Ef þú átt
eftir að lesa þessa bók, þá verður þú að hafa í huga að ég ætlaði að skrifa
Góða Bók.“ Þannig hefst þessi saga; lesandi er þegar ávarpaður og
honum síðar sagt að höfundur hafi gefist upp við að skrifa þá bók:
En allt í einu minntist ég þess, að margir spekingar hafa sagt og skrifað að bók
sé ósönn og ekki Góð Bók nema hún sé skrifuð í fyrstu persónu. Mér
krossbrá. Góða Bókin mín er, - það er að segja - var - í þriðju persónu . . .
í Góðri Bók stóð höfundur (ég) álengdar og horfði skyggnum augum á
persónur, umhverfi og atburði . . . En hvort sem Góð Bók er skrifuð í fyrstu
eða þriðju persónu, þá verður hún aldrei Marktækt Hugverk ef höfundurinn
er nokkurs staðar nærri, hvort heldur er álengdar eða inni í miðju verki. (7—8)
89