Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Qupperneq 36

Tímarit Máls og menningar
Árib 1962 lagði pólska ríkisstjórnin fram enn eitt tilbrigði við Rapaci-stefið, þar sem
m.a. kom fram að fleiri Evrópuríki gætu bæst við svæðið, ef þau óskuðu. Enn var
þessu hafnað.
Arib 1964 lagði Gromulka, forsætisráðherra Póllands, fram enn eitt afbrigðið og
hafði nú slegið eitthvað af kröfunum um takmörkun vígbúnaðar, en allt fór á sömu
lund.
Síðan hafa ekki komið fram af opinberri hálfu hugmyndir um kjarnorku-
vopnalaust svæði í Mið-Evrópu, enda er þetta svæði að margra mati
sennilega eitt af þeim erfiðustu við að eiga. Vígbúnaður geysimikill, ríkin
bundin í hernaðarbandalög risaveldanna og þarna kristallast átök eða deilur
þeirra. En það er athyglisvert, að Rapaci-áætlunin ásamt síðari breytingum,
sem gerðu ráð fyrir að fleiri Evrópuríki gætu bæst við, hefur e.t.v. orðið
kveikjan að hugmyndinni um kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd. I því
samhengi er rétt að minna á að líta ber á myndun kjarnorkuvopnalauss
svæðis á Norðurlöndum sem fyrsta skref í átt til kjarnorkuvopnalausrar
Evrópu. Að hyggju sumra væri meginávinningur þessa skrefs að valda
þrýstingi á Vestur-Þýskaland, þar sem kjarnorkuvígbúnaður er mjög mikill,
og auðvelda öðrum svæðum svo sem Balkanskaga að gerast kjarnorku-
vopnalaust svæði (7). En hugmyndir um að friða Balkanskaga komu upp
um svipað leyti og Rapaci-áætlunin um Mið-Evrópu.
Arib 1957 lagði Rúmenía til að Balkanskagi yrði friðaður fyrir erlendum her-
stöðvum.
Arib 1959 lögðu Sovétríkin til að Balkanskagi og Adríahaf yrðu kjarnorkuvopna-
laust svæði. Rúmenía var samþykk en Bandaríkin höfnuðu.
Arib 1963 komu Sovétríkin með tillögu um að Miðjarðarhaf yrði kjarnorkuvopna-
laust svæði en Bandaríkin lögðust gegn því.
Arib 1969 minntust Búlgaría, Rúmenía og Júgóslavía á þörf fyrir kjarnorkuvopna-
laust svæði á Balkanskaga og
árib 1972 ítrekuðu Rúmenar þessar hugmyndir enn einu sinni.
Síðan hafa ekki komið formlegar tillögur um þetta, en rétt er að minna á að
sósíalistaflokkur Papandreu, sem nú er við völd í Grikklandi, lýsti yfir því í
kosningum 1981, að hann væri fylgjandi því að Balkanskagi yrði kjarnorku-
vopnalaust svæði. Verður ekki annað séð en nú sé kominn góður grundvöll-
ur fyrir því að slíkt megi verða, þar eð öll ríki á Balkanskaga hafa lýst sig
fylgjandi þessari hugmynd.
Kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd
En snúum þá að hugmyndum um kjarnorkuvopnalaust svæði á Norður-
löndum. Fyrst skulum við líta á tillögur og umræður á opinberum vettvangi
26