Tímarit Máls og menningar - 01.02.1983, Qupperneq 43

Kjarnorkuvopnalaus svxði
eru ýmsir endar lausir, enda erfitt að ganga frá þáttum er varða eftirlit fyrr
en búið er að ganga fyllilega frá ýmsum þeim atriðum, sem að ofan hafa
verið rakin svo sem um mörk svæðisins, til hvaða búnaðar bannið tekur
o.s.frv. Jens Evensen (2) hefur sett fram hugmyndir um lagalegan ramma og
framkvæmd, sem unnt er að styðjast við í meginatriðum. Þar er gert ráð
fyrir gagnkvæmu eftirliti aðildarríkja og reglubundnu samráði með alls-
herjarfundum, stofnun sérstakrar eftirlitsnefndar þar sem auk fulltrúa
aðildarríkja svæðisins væri hugsanlegt að fulltrúar kjarnorkuvopnaveldanna
ættu sæti, auk fulltrúa Alþjóðakjarnorkumálastofnunarinnar og S.þ. Gert er
ráð fyrir náinni samvinnu við aðalritara S.þ., öryggisráð og allsherjarþing
S.þ., ýmsar undirnefndir S.þ. einkum afvopnunarnefndina og Alþjóðakjarn-
orkumálastofnunina.
Ekki er hægt að taka í öllu mið af Tlateloco-samningnum, þar eð eftirlit
þar beinist fyrst og fremst að því að fylgjast með því að ríkin innan
svæðisins komi sér ekki upp eigin kjarnorkuvopnum. Varðandi það atriði er
rétt að geta þess að Norðurlöndin lúta nú þegar eftirliti Alþjóðakjarnorku-
málastofnunarinnar, sem aðilar að samningi um bann við dreifingu
kjarnorkuvopna. Vandinn er að geta fylgst með athöfnum kjarnorkuvopna-
veldanna á svæðinu. Tæknilega er það unnt t.d. með gervihnöttum eða
öðrum langdrægum eftirlitskerfum, en hins vegar hafa aðildarríkin ekki
nema að tamörkuðu leyti þá tækni á valdi sínu sem til þarf. Takist hins vegar
að fá fram viðbótarákvæði sem skerða eða takmarka vígbúnað risaveldanna,
t.d. um skammdrægar eldflaugar á Leningradsvæðinu og við Murmansk
annars vegar og hins vegar takmörkun á ferðum bandarísks flota sem ber
stýriflaugar á Norður-Atlantshafinu, mætti ætla að risaveldin hefðu fullan
hug á að beita þeirri háþróuðu tækni sem þau ráða yfir til að fylgjast með að
samningurinn væri haldinn. En eins og fyrr getur verður vart gengið frá
endanlegu fyrirkomulagi eftirlits fyrr en búið er að ganga endanlega frá því
til hvers svæðið mun taka.
Það besta má ekki verða fjandmaður þess góða
Það er ljóst, að þótt deila megi um hvort myndun kjarnorkuvopnalausra
Norðurlanda sé í sjálfu sér mikið framlag til afvopnunar, þá eru margar
hindranir á vegi þessarar hugmyndar, og því má segja að takist að hrinda
henni í framkvæmd sé það mikill sigur og gæti rutt brautina fyrir frekari
ávinningum. Eg tel að sérhvert skref sem færir okkur nær kjarnorkuafvopn-
un sé þess virði að það sé stigið. „Það besta má ekki verða fjandmaður þess
góða“ eins og Alva Myrdal (12) orðaði það og mér finnst við hæfi að slá
botninn í þessa grein með orðum hennar:
3
33