Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Qupperneq 11

Portúgölsk nútímaljóðagerð
Viðtakendur alls þessa voru ljóðskáldin Pessoa og Sá-Carneiro, þeir
sögðu skilið við angurværð og symbolisma sem barst með ljóðum Mallarmé
og hentu sér út í rannsóknareðli efans.
Þegar annað heftið af Orpheu kom út höfðu þeir tekið við ritstjórninni og
beindu ritinu á braut framúrstefnu þeirrar sem list Evrópu er á enn, þótt
kviðlúin sé orðin og skríði.
Ritstjórarnir opnuðu allar gáttir blaðsins, sannfærðir um að syndaflóð í
tímaritum hefði góð áhrif þegar vatnið sjatnar og hinn gróðurríki leir sest á
jörðina. Þarna vöfluðust ávörp Marinettis, listaverk og ljóð voru birt og
bókmenntir eftir geðsjúka, hið sundurtætta „rugl“? sem getur verið einkar
listrænt. Listirnar teygja þangað að minnsta kosti eina rót, enda er innsti
kjarni hugsunarinnar og sérhvers þess sem maðurinn tekur sér fyrir hendur
formlaust rugl og fálm. Síðan reisir hugurinn úr þessu háborg sína sem
hrynur stöðugt.
Oþarft er að geta þess að Orpheu vakti stórhneyksli í Lissabon, fólk kaus
fremur andlega kyrrð yfir kökum og tei en uppþot andans. Listamenn urðu
að sjálfsögðu himinlifandi yfir hneykslinu, en eins og oft vill verða vakti
gleðin og bjartsýnin þá ekki til dáða þegar lengra lét heldur deyfði. Þriðja
heftið af Orpheu kom því aldrei út, skáldin og listamennirnir lognuðust út
af í ánægjunni yfir að hafa valdið hneyksli bókmenntasinnaðra frúa. Að
lokum varð Sá-Carneiro áfenginu og persónulegum mótsögnum að bráð í
París, en Pessoa dó í Lissabon, áfengissjúkur og geðveikur árið 1935. Samt
hafði hann tosað portúgalskri ljóðagerð yfir í nútímann, nært hana á
leyndarmáli, íhugun og sundrandi og samþættandi öflum, uns hann
breyttist í lokin sjálfur í nokkur ljóðskáld og orti með klofnum huga ljóð í
anda hinna andstæðu persónuleika sem bjuggu innra með honum. I Pessoa
eignaðist Evrópa eitthvert sitt frábærasta ljóðskáld, og Portúgal sitt lang-
mesta eftir daga Camoes. Fátt birtist eftir hann meðan hann lifði, en þetta
undarlega skáld er samt enn að gefa út bækur úr blaðahaugnum sem hann
skildi eftir í ferðatöskum.
Vonir byltingarinnar 1910 höfðu brátt hjaðnað og breyst í kaldhæðna
vantrú eða fyrirlitningu á þjóðfélagsmálum. Tímaritið Orpheu flutti engar
skoðanir í stjórnmálum, andstætt ungmennafélagsanda Arnarins. Undir
niðri voru á stefnuskrá Orpheu þjáningarkennd vonbrigði sem eru ríkur
þáttur í ljóðum sem Pessoa orti í nafni hins ímyndaða skálds, Alvaro de
Campo. Þau fela félagslegan sársauka og harm yfir að sakleysið hefur glatað
frumhvötum sínum, tengslum við jörð og náttúru. Campo finnur allt með
öllum hætti, dálítið í anda Whitmans; og svo merkir nafn hans, Campo,
sveit.
En eflaust er sársaukinn mestur yfir að borgarastéttin hefur sungið sitt
481