Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 45

Nútímaskáldskapur í lausu máli
skáld, eða hún fer fram hjá þeim. Kvenrithöfundar líta á æsku telpunnar sem
innantómt skeið brúðuleiks og hégóma og án táknmáls, og svo rís kvenrit-
höfundurinn sjaldan upp fyrir kyn sitt og gleymir sér í samkyni listarinnar.
I portúgölskum bókum, eins og í bókmenntum almennt, eru strákar alltaf
strákar. Við rekumst á þá í skáldsögu Jose Regio, sem áður var getið sem
ljóðskálds, Jogo da Cabra-cega (Blindingsleikur), einnig í sögum Bran-
quinho da Fonseca.
Sá rithöfundur sem nálgast það að vera snillingur í að lýsa æskumönnum
er Vergilio Ferreira, fæddur 1916. Einkum á þetta við skáldævisöguna
Manha submersa (Morgunn sem marar í kafi). Hún fjallar um fátækan pilt
sem auðug kona tekur að sér, dálítið í anda nýfrjálshyggjunnar um andlega
forsjá auðmanna, og sendir hann til mennta í prestaskóla. Hjá markaðs-
stefnukonunni verður vart við ráðríki góðmennskunnar, þörf fyrir að grípa hið
„efnilega vit“ og ráða yfir því og kúga í nafni örlætis, hjálpsemi og andlegs
frelsis. Góðgerðarmaðurinn veit hvað er hollast fyrir skjólstæðinginn. A
svipstundu verður skáldsagan jafn lævís og margbrotin og stíllinn er nakinn
og umhverfið eyðilegt í hinni tæru frásagnarlist. Á myndrænan, næstum
óhlutbundinn hátt er lífinu lýst í prestaskólanum, uppreisnum og mótþróa
sveitapiltanna sem lúta trúnni eins og lögmálum jarðarinnar. Þetta er þó
þannig gert að ekki verður úr einfeldningsleg ádeila á trúarlíf. Æskan og
morgunn æskunnar mara í hálfu kafi, í togstreitu milli holds og trúar,
moldar og vilja vindanna. Hin formfasta kaþólska kirkja vakir með stærð-
fræði sína yfir huganum. Og gegnum söguformið sjálft gægist fagurfræði
trúarinnar uns verkið snýst í að verða sérkennilegt trúarrit sem flytur þann
boðskap að lífið sé í senn trú mannsins og afneitun hennar, í nafni óska um
að óvissan fái að ríkja í lokin: því af óvissunni ertu fæddur og til óvissunnar
skaltu aftur snúa.
Vergilio, Augustina Bessa Luis, fædd 1922, Jose Cardoso Pires, fæddur
1925, og Dinis Machado, fæddur 1930, eru höfundar sem einna mest ber á í
samtímabókmenntunum. Dinis skrifaði hina frægu bók O que diz Molero
(Það sem Molero segir) árið 1977. Hún er áþekk goðsögu tímalausrar götu,
svipuð lélegri kvikmynd, skrifuð í myndasögustíl, en um leið dálítið í anda
riddarasögunnar, full af hinum kátlegu kippum sem eru í fólki í þöglu
kvikmyndunum. Hjá J. C. Pires, sem er höfundur smásagna og skáldsagna,
skiptast á stutt samtöl og lýsingar í amerískum dúr, segja gagnrýnendur.
Smásögurnar hafa ákveðinn endahnút sem herðir oft að hjartataugunum og
tilfinningunum. Slíkir leikir eða stílbrögð eru ekki samkvæm portúgalskri
söguhefð. Hún er meira í anda hins lygna og íhugula og ekki beinlínis ætlað
að þyrla upp sálarlífi lesandans, ekki einu sinni með stílbragði í lokin. Sögur
Pires eru sem hlutir sem hent er að manni, oddhvöss glerbrot, en samkvæmt
515