Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 9

Portúgölsk nútímaljóðagerð
Lúsítanía var landið nefnt til forna, það merkir Ljósaland og er birta þess
hvarvetna fyrir fótum framsækinnar hugsunar, í rauninni, svo ég grípi nú til
algengs skilnings.
Vakningin var þess vegna auðsæilega þjóðlegs eðlis og forvígismenn
hennar reyndu að komast eins og jafnan að þjóðareðlinu og settust þá við
brunn angurværðarinnar í fari portúgalans. Skilgreina bar nú hugarfarið á
ný og það tókst á hendur nefndur Teixeira de Pascoais. Hin endurnýjaða
þrá í nýjum lista- og þjóðbúningi átti að veita fortíð og framtíð framrás,
þannig að gullin tíð hæfist með lýðveldinu. Ljóðlistin varð fyrir vikið hávær
og stóð stundum á öndinni í málskrúði, en hvergi bólaði á hetjutíð XV. og
XVI. aldar við endurfæðinguna. Eftir því sem stefnan varð andlausari, með
innantómum kennisetningum og lífsháttareglum, fékk hún yfir sig
ákveðnari trúarblæ, sem kirkjan og konur fögnuðu, en skáldaliðið sem
fylgdi henni þynntist uns Teixeira stóð einn eftir í hópi ljóðrænna kvenna
og presta.
Utkoma nýs tímarits, Orpheu, árið 1915, varð merki um viðskilnað og
hvarf skáldanna frá ljúfsáru ljóðastefnunni. Það voru að koma fram nýjar
stefnur í heimspeki og fagurfræði sem áttu eftir að gerbylta portúgalskri
ljóðagerð, bæði að formi og innihaldi, þótt samhengið sé óslitið. Ljóðagerð
losnar aldrei við þjóðarsálina.
Tvö eru ljóðskáldin sem hafa haft ríkust áhrif á framvindu ljóðagerðar í
portúgalskri nútíð, þeir Mario de Sá-Carneiro og Fernando Pessoa. Hjá
þeim örlar ekki á afturhvarfi til liðinnar tíðar heldur er andartakið hafið
upp, það er sú eina samtíð sem maðurinn lifir hverju sinni. Líf mannsins er
röð af sundurlausum andartökum en með sama undirtóni, og þess vegna
verður ljóðið að einslags andartaki hinnar margþættu samtíðar sem er
spunnin úr fortíð. Takmark skáldanna er ekki að lífga upp frá dauða anda
fortíðarinnar: um Tagusfljót sigla stórskip samtímans, og jafnvel fljóta þar
líka úthafsskip landafundanna miklu, en í huga þeirra sem sjá allt í því sem
er ekki til. Ný skip eru á fljótinu. Skáldin vita að samtíð úir og grúir af fortíð
og að varla verður þverfótað fyrir minningum í huganum, en minningarnar
geta aðeins verið fortíðarþrá. Og eins og annars staðar í Evrópu héldu
skáldin að nútíminn væri hafinn, á vissan hátt með því að má út einstakl-
inginn: — „Eg er ekki einu sinni skáld. Eg sé. Hafi skrif mín gildi er gildið
ekki komið frá mér, gildi ljóðanna er í línunum sjálfum og slíkt er alveg
óháð vilja mínum," segir Pessoa og veit að umhverfið og tungan yrkja á
tungu skáldsins í senn. Samtímis því að einstaklingurinn er máður út leitar
hann að heildarkennd og samkennd í sósíalisma, stjórnleysingjastefnu eða
hann er einstaklingur sem afneitar, tekur stöðu, mótmælir: „Komdu til
mín,“ kalla sumir í ljóði Regio. Skáldið krossleggur arma og kemur aldrei.
479