Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 126

Tímarit Mdls og menningar
að svo hafi verið. Mér er kappsmál að
unna SN sannmælis eins og öðrum, og
ég tel að skrif mín sýni það glöggt.
Eg hef sýnt fram á ákveðinn skyld-
leika milii kenninga þessa snjalla ís-
lenska fræðimanns og kenninga nas-
ismans tíu árum síðar. Peter Hallberg er
greinilega skapraun að þessu. En hann
getur ekki hrakið það, enda er þessi
skyldleiki staðreynd.
Inntak nasismans
Nú er nasísk hugmyndafræði að sjálf-
sögðu ekkert aðalviðfangsefni í ritgerð
minni. En til að glöggva mig á þessu efni
studdist ég við þrjár bækur. Ein þeirra er
safn greina eftir forkólfa nasismans,
önnur er ítarleg efnisgreining á aðalriti
Hitlers og sú þriðja fjallar um sögu evr-
ópska nasismans og fasismans á milli-
stríðsárunum. I þeirri síðasttöldu túlkar
John Weiss nasismann sem hernaðar- og
útþenslustefnu sem byggi á hugmynda-
grundvelli róttækrar íhaldsstefnu; hann
sé eins konar byltingarsinnuð íhalds-
stefna. Hallberg bendir réttilega á að
íhaldsstefna og nasismi eru ekki sama
tóbakið, og um tengsl þessa tvenns vísa
ég í rit Weiss, The Fascist Tradition.
íhaldsöflin, stórbændur, gömul hástétt
og iðnjöfrar stóðu ásamt hernum að
baki Hitler á sínum tíma. Hann var
einskis megnugur fyrr en hann hafði náð
þessum hópum á sitt band. Hitt er svo
annað mál að hann náði nægilegu valdi í
sínar hendur til að geta boðið þeim að
nokkru byrginn síðar meir. Stefnumál
ungra og ákafra nasista voru í raun réttri
róttæk íhaldssemi: að endurreisa feðra-
veldið, herinn, nýlendustefnuna, agann
og undirlægjuháttinn, auk þess sem
brjóta átti verkalýðshreyfinguna niður.
Þetta var jafnframt óskalisti auðmanna
sem söknuðu þeirrar tíðar þegar „frelsi“
þeirra sjálfra var óskorað á 19. öld. Slíkt
frelsi er alltaf á kostnað almennings. A
okkar tíð birtist krafan um stóraukið
„frelsi" fyrir peningamenn í skrifum
þeirra sem kenna sig við frjálshyggju eða
nýja hægristefnu.
I ritgerð minni tek ég mið af þessari
mynd af nasismanum. Meðal þátta í nas-
ismanum má nefna kynþáttastefnu,
þjóðernisstefnu, landakröfur, hernaðar-
stefnu, íhaldssemi á menningarsviði
(t. d. andúð á framúrstefnulist) dýrkun á
sveitasælu til að tryggja hagsmuni stór-
bænda (sem þurftu ódýrt vinnuafl),
korporatífisma, andkommúnisma, dul-
hyggju, andúð á stéttabaráttu jafnt sem á
jafnréttisbaráttu kvenna og lýðræði yfir-
leitt. Peter Hallberg getur vitanlega ekki
breytt þeirri staðreynd að þessi mál voru
meðal þess sem nasistar börðust fyrir. A
sama hátt er honum ofraun að hrekja
orð mín um skyldleika með þessari
stefnu og ýmsu því sem ég hef fundið í
tímaritum frá 3. áratugnum.
Skoðun mín er sú að bannhelgi hafi
hvílt á umræðu um hugmyndafræði nas-
ista af þeirri einföldu ástæðu að þögn
um þetta mál þjónar öflugum hagsmun-
um. Nasisminn var barinn niður í heims-
styrjöldinni, en ennþá eru til þau öfl sem
kynnu að reyna að grípa til líkra hug-
mynda í baráttu sinni gegn hinu eina
frelsi sem einhverju skiptir, sem er frelsi
fjöldans. Nasisminn hefur haft sérkenni-
lega tilhneigingu til að gufa upp úr
skólabókum í okkar heimsparti. Ofáir
þýskir unglingar vita ekki hver Hitler
var. Eg tel hollt að rifja upp hvaða hug-
myndir nasistar boðuðu og með hvaða
hætti ákveðin þjóðfélagsöfl töldu þær
nýtilegar í harðvítugri stjórnmálabar-
áttu. A hinn bóginn munum við Hall-
berg vera hjartanlega sammála um að
athuganir á þessum hlutum mega ekki
596