Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 34

Farið fljótt yfir portúgalskan
nútímaskáldskap í lausu máli
Hér verður ekki reynt að fara yfir sögu portúgalskrar skáldsagnagerðar,
heldur reynt að gera grein fyrir stoðum nútímasagnagerðar, á hvaða hug-
myndum rithöfundarnir hafa reist verk sín, og við hvernig aðstæður. Með
því að lýsa sagnagerðinni innan frá ætti ytra borð hennar að vera nokkurn
veginn ljóst.
Ohætt er að fullyrða að tuttugasta öldin hafi verið með ýmsum hætti eins
konar gullöld portúgalskra bókmennta. Það á jafnt við um skáldskap í
bundnu og óbundnu máli. I stað hinna tiltölulega fáu stórskálda, einkum
rithöfunda, sem einkenndu öldina á undan með hugmyndum sínum, eins og
til að mynda Eca de Queiros og Castelo Branco, þusti fram á ritvöllinn,
næstum strax við aldamótin, fjöldi skálda sem orti í bundnu máli, lausu eða
hvort tveggja. Að vera hvort tveggja sagnamaður og ljóðskáld er algengt
meðal portúgalskra skálda, þótt ég hafi valið í yfirlit mitt annað hvort ljóð
skáldanna eða sögur. Ekki er rúm til að birta sýnishorn af hvoru tveggja.
Undantekningu geri ég þó með Torga, sökum þess hvað hann er marghliða í
skáldskapnum.
Fjöldi þeirra sem stunduðu bókmenntir jókst ekki einvörðungu heldur
opnaðist hugarfar þjóðarinnar um aldamótin, með svipuðum hætti og
gerðist hjá öðrum þjóðum sem ekki þekktu iðnbyltinguna, og bók-
menntirnar tengdust bókmenntastefnum og arfi annarra bókmennta landa
Evrópu. Nú hætti að vera til hinn einstaki heimsborgari í hugsun, maðurinn
sem mótaði og hafði, á vissan hátt, einokun á sviði lista. Skáldin urðu að
meira eða minna leyti heimsborgarar á sínu sviði. Við innrás gróskunnar
jókst fjölbreytni í efnisvali, smíði verkanna eða gerð varð alþjóðlegri, án
þess þau glötuðu séreinkennum sínum, hinni portúgölsku hugsun, hegðun,
eða þau hættu að lýsa og fjalla um samfélagið og stöðu einstaklinganna
innan þess.
Með víðsýni skerptu skáldin nærsýnina, vegna þess að ef skáld eru ekki
nærsýn á þjóð sína, og á vissan hátt afturhaldssöm, þá geta þau heldur ekki
verið víðsýn. Skáldskapurinn sprettur af hinu einstaka og úr spori móti hinu
algilda. Hið einstaka eða hvatinn er oft eitthvað persónubundið, svo sem
reynsla skáldsins, ómerkilegir smámunir, en þeir eru gerðir algildir af
skáldskapnum, með þeim hætti að á smámunina er litið frá víðu, algildu
504