Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Side 42

Tímarit Máls og menningar
og nýraunsæisins, var vísindamaðurinn Abel Salazar (1889—1946), út-
breiðslumaður nýjákvæðustefnunnar, skapgerðarfræðinnar og óvissutrúar-
innar. Meðan heimurinn tvístígur andlega séð á „ruglingslegum tímum“
skjóta kátlegir trúðar upp kollinum í bókmenntum og stjórnmálum, miklir
alvörumenn sem hæðast ómeðvitað að fortíð, samtíð og hinni hikandi
framtíð. „Dellutímar" eru á ýmsan hátt frjóir tímar og víti að vara sig á,
einkum fyrir einstefnuna á andlegum sviðum og stjórnmála sem tekur við af
„upplausninni“, þegar almenningur hefur tekið sönsum og fer aftur að sýna
húsbændunum hlýðni með hollustu og sparnaði í þágu — allra mannlegra
hluta en einkum ættlandsins.
Einhver helsti fyrirrennari nýraunsæisins var Soeiro Pereira Gomes
(1902—1949). Hann var rithöfundur sem samdi engar fræðikenningar um
raunsæi. Hann stundaði það í starfi. Merkasta verk hans er skáldsagan
Esteiros (Mynnin). Hún fjallar um vinnuþrælkun ungs fólks sem starfar að
þakhellugerð í Ribatejo í Norður-Portúgal. Starfið fer fram við mynni
fljótanna. Gomes var dæmigerður hugsjónamaður síns tíma, óþreytandi við
að halda fyrirlestra fyrir verkafólk, stofnaði leshópa og bókasöfn, lét grafa
fyrir sundlaugum og kenndi fólki að synda. Ekkert fræðilegt djúp var milli
hugar og handa. Bækur hans eru þess vegna lausar við þá vinstrisinnuðu
vellu sem rýrði gildi bóka hinna sem voru róttækir í orði.
Verk Gomes eiga örlitla hliðstæðu í verkum Raul Brandao (1867—1930),
svo sem skáldsaga hans Ospescadores (Sjómennirnir). Sökum tengsla Brand-
aos við táknrænustefnuna gætir dulúðar í verki hans. Það er harmleikur með
ljóðrænu yfirbragði. Brandao var haldinn sama ofsa í verkalýðsmálum sem
einkenndi stjórnleysingja. Hann áleit að heimurinn væri óskapnaður þar
sem aldrei verður komið á varanlegri reglu. Maðurinn er af þessum ástæðum
í eilífri uppreisn. Andi hans er að mestu uppreisnarandi.
Pereira Gomes er fjarri slíkum framsetningi í bókum sínum: allt bjargast
einhvern veginn þrátt fyrir fátæktina, með samvinnu, með gagnkvæmri
aðstoð.
Margir rithöfundar sem fundu afl í nýraunsæinu fjölluðu um sveitalífið
einvörðungu til að svipta það hinum ljúfsára blæ og litríkum lýsingum á títt
nefndum frumstæðum hvötum í bókmenntum fyrirrennara sinna. Bændur
„gæddir frumstæðum hvötum" og örlítið lúsugir gengu sem gómsæti ofan í
menntaða lesendur, ef þeir voru matreiddir eftir kúnstarinnar reglum. í
lúsablesunum var mikil andleg fró fyrir borgarbúa. Þeir sáu að þeir voru svo
miklu fremri í öllu hreinlæti og hugsun.
Að hverfa aftur til æskunnar var líka vinsælt. Barninu og heimi þess var
lýst í búningi angurværs stíls, líklega í þeirri trú að lesendur vildu helst hafa
angurværð hvílandi yfir æskuminningum og horfinni bernsku. Skáldin
512