Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Blaðsíða 140

Tímarit Máls og menningar
finnst mér mest til um úrvinnslu hans úr
bókhaldi verslunarfyrirtækjanna (sem er
allt annað en auðvelt að vinna úr, bæði
misjafnlega varðveitt og framandlega
skipulagt), svo og tölurnar sem hann
hefur dregið saman um verðlag og mark-
aði erlendis. Hvort tveggja eru vciga-
miklar stoðir undir skilning á einokun-
inni og sögu hennar.
Yfirleitt held ég — eftir því sem um
verður dæmt án kynna af frumheimild-
unum — að staðreyndameðferð Gísla og
heimildatúlkun sé í ágætu lagi. Athuga-
verðast tel ég, að hann skuli athuga-
semdalaust kalla saltkjötið, sem út var
flutt frá Isiandi, lambakjöt. Miðað við
búskaparhætti fyrri alda var svo miklu
eðlilegra að selja kjöt af fullorðnu, eða
a. m. k. veturgömlu; heimildir Gísla
fyrir lambakjötssölu hefði hann því átt
að rökræða og trúlega hafna þeim.
Annars er það ekki aðalatriði í rann-
sókn Gísla að grafast fyrir um atburða-
rás eða einstakar staðreyndir umfram
það sem vitað er fyrir, heldur að tengja
þær og túlka. Það er að því kærkomið
nýjabragð í sagnaritun okkar hvað Gísli
leggur sig mikið eftir alhæfingum og
skýringartilgátum, og hve drjúgar hon-
um verða þá tölfræðilegar aðferðir, svo
og hagfræðileg hugtök; hér nýtur þess
að þjálfun Gísla er í sérhæfðri hagsögu
fremur en alhliða sagnfræði.
Margt að athuga
Jafnvel í samtímanum, með alla sína
skýrslugerð, er sífellt ágreiningsefni
hvernig túlka eigi tölur. Það er því ekki
furða, þótt sums staðar orki tvímælis
hvernig taka beri á því óþjála og ónóga
talnaefni sem Gísli verður víða að láta
sér nægja til úrvinnslu. Erfiðara er að
benda á beinar ávirðingar í talnameðferð
hans. Þrennt skal þó nefnt sem ég er
ekki sáttur við.
A bls. 23 segir, að árlegur kostnaður
bónda af vinnumanni hafi, frá 14. öld og
fram á 19., sveiflast í mesta lagi um 4%.
Oljóst er hvernig þetta dæmi er reiknað,
en úr tilfærðum heimildum myndi ég
lesa sveiflu upp á 60 álnir af heildar-
kostnaði nálægt 700 álnum, þ. e. tæp
10%; tölurnar má ekki taka sem hárná-
kvæmar.
Á bls. 96 ræðir Gísli tjón Hörmang-
arafélagsins af samdrætti útflutnings-
framleiðslunnar á Islandi tiltekið árabil.
Segir að útflutningsverðmæti hafi þá ver-
ið helmingi minna en á öðru tímabili litlu
fyrr. Enn alvarlegri (even more serious)
hafi þó verið breytingin á samsetningu
útflutningsins. Hér fer maður að búast
við æði kröftugum útskýringum á því,
hvernig slíkt hafi getað verið alvarlegra
en helmingun heildarútflutnings, en les í
staðinn, í beinu framhaldi, að fiskur hafi
verið arðsamasta útflutningsvaran og
numið lítt breyttum hluta af útflutn-
ingnum, minnkað um helming eins og
heildin. Síðan er að vísu bent á aukningu
ullar og samdrátt í kjöti, en ótrúlegt er
að það hafi verið eins alvarlegt fyrir
verslunarfélagið og heildarsamdráttur-
inn. A. m. k. hefði þurft að styðja þá
ályktun með beinhörðum reikningi.
Á bls. 26—27 er langalvarlegasta
ágreiningsefni mitt við Gísla á tölfræði-
sviðinu. Hann er þar að leiðrétta áætlun
Olafs Stephensen um framleiðslu búvara
og sjávarafurða í ríkisdölum á ári. (Not-
ar hana síðan í helst til glannalegum
reikningum um þjóðarframleiðslu og
þjóðartekjur, en það er annað mál.)
Leiðréttir fyrst magn framleiðsluvara í
áætlun Ólafs, og er það sannfærandi.
Leiðréttir síðan verðið með því að
hækka fisk, mjólk og sláturafurðir um
130