Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 18

Tímarit Máls og menningar
hagssögunnar, en þessa samlíkingu skýrir hann þó ekki nánar, heldur reynir
hann fremur, að því er virðist, að gera lítið úr þeim „hámenningarfyrirbær-
um“ (bókmenntum, listum, heimspeki o. þ. h.) sem hugmyndasagan fjallar
um og notar sem heimildir, og einangra þau frá þjóðfélaginu eða setja í
einhvern alveg sérstakan bás. Telur hann t. d. varhugavert að nota bók-
menntir og listir sem heimildir um hugarfar samtímamanna verkanna:
þessar greinar fylgi sérstökum reglum, óháðum umhverfi sínu, stef þeirra og
formgerð séu gjarnan arfur frá fyrri tímum og því ekki víst að þau séu í
samræmi við ríkjandi hugarfar. Le Goff leggur svo áherslu á, að það hafi
ekki verið hugmyndir mikilla heimspekinga og guðfræðinga eins og Tómas-
ar frá Akvínó eða heilags Bónaventúra sem mótuðu hugarfar manna á 13.
öld og síðar, almenningur hafi ekki skilið þær og því ekki getað tileinkað sér
þær nema í brenglaðri og einfaldaðri mynd. I samræmi við þetta gerir hann
skarpan greinarmun á „kenningu“ (þ. e. a. s. heimspeki, guðfræði o. þ. h.)
og „hugarfari" og tekur dæmi af framkomu ýmissa persóna sögunnar til að
sýna hvernig „hugarfarið geti orðið kenningunni yfirsterkara“. Niðurstaðan
verður sú, að „hugarfar" sé það sem sérhver einstaklingur í sögunnar rás,
hvort sem hann er mikilmenni eða ekki, eigi sameiginlegt með öðrum
mönnum á sama tíma, — það sem sé sameiginlegt með Júlíusi Sesari og lægst
setta hermanni hans, Lúðvík helga og bóndadurg á jarðeignum hans, eða
Kristófer Kólumbusi og hásetanum, eins og Le Goff kemst að orði.
Þegar búið er á þennan hátt að útiloka að verulegu leyti bókmenntir, listir
og heimspeki, svo og alla hugsuði sem slíka, má segja að talsvert sé farið að
saxast á hugarfarssöguna, sem ætti samkvæmt þessu ekki að fást við annað
en ruglingslegar og einfaldaðar hugmyndir, það „hugarfar“ sem verður
„kenningum“ yfirsterkara, og hugsuði þegar þeir eru ekki að hugsa . . .
Jacques Le Goff hefur líka séð þessa annmarka og tekur fram að hugarfars-
sagan eigi að ganga lengra og fjalla um þau „menningar-, trúar- og gildi-
skerfi", sem hugarfarið hafi mótast í. En ekki er auðvelt að koma þessu öllu
heim og saman, því þessi „kerfi“ virðast einmitt vera nátengd þeim
„hámenningarfyrirbærum“, sem Jacques Le Goff vildi ýta til hliðar. Afstaða
bandaríska sagnfræðingsins Roberts Darnton, sem er sérfræðingur í menn-
ingu Frakklands á 18. öld og hefur orðið fyrir miklum áhrifum af franskri
sagnfræði, er miklu skýrari, hvort sem hún er í samræmi við afstöðu Le
Goffs eða of mikil einföldun á henni. Hann skilgreinir verkefni hugar-
farssögunnar þannig, að hún eigi að fjalla um heimsskoðun alþýðunnar (en
ekki menntamanna). En í rannsóknum sínum fylgir Robert Darnton ekki
sinni eigin skilgreiningu (enda segist hann í sömu andránni vilja afnema
muninn á „alþýðumenningu" og „menningu menntamanna“), og það gerir
Jacques Le Goff reyndar ekki heldur. Þetta viðhorf er líka í meira lagi
416