Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 112

Tímarit Máls og menningar
mín yrði send í geðrannsókn. Því
að rödd mín bjó í fjallinu þar sem
landið reis hæst og því landi
hafði ég sökkt þegar ég sveik
Gunnlöðu. Talaði ekki máli
hennar. Týndi niður máli hennar.
Síðan hef ég búið í þriðja land-
inu. Landi sektar. Og röddina
þaðan heyrir enginn. Ekki einu
sinni maður sjálfur. Allra síst
maður sjálfur. (178-179)
Eftir þetta getur sagan raunar ekki farið
nema á einn veg. Hún hlýtur að fá tæki-
færi til að endurheimta kerið eins og
dóttir hennar og fara sömu leið og hún,
en hvaða leið er það?
Svava styðst við heiðnar goðsögur og
helgiathafnir, en samt eru mikilvægir
þættir í heimsmynd hennar kristnir.
Hún segir sögu af sekt og syndafalli og
þeirri skilyrðislausu kröfu um trú á líf-
ið, hið eilífa líf í einhverjum skilningi,
sem er grundvallarkrafa kristindómsins.
Sagan gerist á dögum syndafalls, og síð-
an er dómsdagur virðist vera í nánd:
skýin frá Tsjernóbýl svífa yfir Kaup-
mannahöfn hlaðin þeim dauða sem
ógnar mannkyni öllu. Sagan er ákall til
allra manna að hætta að tilbiðja Oðin,
guð hernaðar og útþenslu, og játa lífinu
trú sína.
Það er ekki ólíklegt að einhverjum
þyki þetta nokkuð almenn túlkun. Er
ekki bókin fyrst og fremst ákall konu til
annarra kvenna að svíkja ekki þann
sannleik sem þær eiga einar? Ef slíkur
kvennasannleikur er til, er vitaskuld
borin von að karlmaður geti skilið þessa
bók. Vissulega er í bókinni eggjun til
kvenna að láta ekki samfélagið innræta
sér falska sektarkennd, að skynja mátt
sinn og lífsmagn. En innsæi verksins á
engu minna erindi til karla en kvenna
og hver lesandi verður að túlka það á
sinn hátt.
Goðsaga Svövu er í sjálfu sér áhuga-
verð hugmynd um það hvernig þróun
trúarbragða hefði getað orðið á Norð-
urlöndum, en vitaskuld er ekki um
sagnfræði eða söguskýringu að ræða. I
henni felst ekki fræðikenning um kven-
veldi fyrri tíma, heldur er hún táknsaga
um þau lífsgildi sem mannkyninu er
nauðsynlegt að hafa í heiðri hér og nú,
og í framtíðinni, ef það ætlar að lifa af á
jörðinni. Þau lifsgildi eru jafnnauðsyn-
leg körlum og konum, en vel má vera
að karlar eigi torveldara með að skynja
þau en konur, og þá vegna þess hvað
samfélagið og sagan hafa gert úr þeim
en ekki vegna þess hvernig náttúran
gerði þá úr garði.
Gunnlaðar saga er rismikið skáld-
verk, djúpskyggn menningarrýni frá
hendi rithöfundar sem kann að byggja
sögu og segja með snilldarbrag. Hún er
tvímælalaust besta og auðugasta verk
Svövu Jakobsdóttur, og felst ekki í því
nein umkvörtun yfir fyrri verkum
hennar. Ritháttur Svövu hefur einatt
verið með þeim hætti að afkáraskapur
þeirra fyrirbæra, dýpt þeirrar örvænt-
ingar, sem hún hefur fjallað um, hefur
myndað sterka andstæðu við rödd
sögumanns sem aldrei fer úr jafnvægi,
heldur ró sinni og rökvísi. Að þessu
leyti hefur hún unnið dálítið líkt og
Kafka, sem hlýtur að vera einn af læri-
meisturum hennar án þess að ég ætli að
jafna henni við hann. I þessari bók er
sömu aðferð beitt á nútímasviðinu.
Móðirin heldur alltaf ró sinni sem sögu-
maður. Hún á jafnerfitt með að trúa því
sem fyrir hana ber og lesandinn. En á
sviði goðsögunnar flóir skáldamjöður-
inn yfir barma gullkersins. Þar lætur
Svava eftir sér að skrifa lýrískan og
246