Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Blaðsíða 53

Torfi H.Tulinius
Kátleg speki Rabelais
í tilefni af þýðingu Erlings E. Halldórssonar
Að gifta sig eða gifta sig ekki, þar er
efinn.
I Fjórðu bók Frangois Rabelais um hina
kátu, vitru og góðgjörnu risa, Gargantúa og
Pantagrúl, er sagt frá för hins síðamefnda
og fylgisveina hans um heiminn til að fá
svar við því hvort konan sem vinur þeirra,
Panúrg, hefur hug á að giftast muni halda
framhjá honum. Hann getur ekki ákveðið
sig nema að fá að vita það fyrirfram hvort
hann verði kokkálaður eður ei. Félagamir
fara víða, hitta fyrir ýmsa kynlega kvisti og
reyna að finna einhvem sem getur spáð rétt
fyrir hinu ókomna. Þeim reynist það erfítt,
því þó margar leiðir séu færar í spádómum
em túlkanimar líka margvíslegar og því
alltaf hægt að túlka hvem spádóm á tvo
vegu: Panúrg á að gifta sig, Panúrg á ekki
að gifta sig. Hvergi kemur þetta betur fram
en í spádómi kirkjuklukknanna í Varennes
(bls. 387-96). í fyrra skiptið liggur vel á
Panúrg og þá heyrist honum þær segja:
Giftuþig, giftuþig,
giftuþig, gift.
Efþú giftirþig, giftirþig, giftir,
gengur þér allt í vil, þér í vil, í vil.
Giftuþig, gift.
I seinna skiptið liggur illa á honum og þá
heyrir hann:
Ekki giftast, ekki giftast,
ekki, ekki, ekki, ekki.
Efþú giftist (ekki giftast, ekki giftast,
ekki, ekki, ekki, ekki),
þú þess iðrast, iðrastess, iðrastess:
kokkáll þú verður.
í frásögn þessari hljóma saman tvö megin-
stef í ritum Rabelais, annars vegar að fram-
tíðin sé óskrifað blað, að allt geti gerst, og
því séu spádómar ekkert annað en skáld-
skapur, hins vegar að túlkun fari eftir
túlkandanum, að mennirnir leggi merkingu
í fyrirbærin en hún búi þar ekki sjálf.
Fransískanar og heimspeki
Þessi hugsun kann að virðast nokkuð nú-
tímaleg en hún á sér samt stoð í samtíma
Rabelais. Á sínum yngri ámm var hann
munkur af reglu Heilags Frans og komst þá
í kynni við kenningar Vilhjálms af Ock-
ham, sem var af sömu reglu, en uppi á fyrri
hluta 14. aldar. Umþessarkenningardeildu
guðfræðingar enn hart á dögum Rabelais,
tveimur öldum síðar.
Hugsun Aristótelesar mótaði mjög guð-
fræði á miðöldum, en deilan stóð um það
hvaða afstöðu rétt væri að taka til eins
vandamáls í heimspeki hans. Aristóteles
gerði greinarmun á einstökum hlutum eða
TMM 1993:4
51