Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Qupperneq 75

Ástráður Eysteinsson
Mylluhjólið
Um lestur og textatengsl
Skáldsagan Svefnhjólið eftir Gyrði Elías-
son kom út haustið 1990. Lesandinn las
hana áður en árið lauk hring sínum og hitti
fyrir í henni annan lesanda. Þetta er í senn
aðalpersóna og sögumaður verksins, maður
sem þrátt fyrir mikið flakk fæst við skrif og
er jafnframt sílesandi. Hann les til dæmis
frásögn af öðrum ferðalangi, Ódysseifí,
sem þurfti um langan veg að fara til heim-
kynna sinna og eiginkonu. Þessa bók á les-
andinn með honum, eins og svo margir
aðrir — Hómerskviðan um hinn hrakta sæ-
fara er samgróin bókmenntavitund manna
um flestöll Vesturlönd. Lesendurnir tveir
eiga saman fleiri verk sem hinn flökkusami
sögumaður ýjar að í texta sínum; sum þeirra
tengjast mjög bemskuvitund, eins og sög-
umar um Lísu í Undralandi og Alfinn álfa-
kóng og son hans Trítil. Önnur em nýrri af
nálinni og ekki er laust við að stundum sé
vísað til fyrri verka Gyrðis Elíassonar, til
dæmis finnur sögumaður prentmót með
teiknimyndasögu um íkoma — og lesand-
anum verður hugsað til Gangandi íkorna,
fyrstu skáldsögu Gyrðis.1 Fleiri verk mætti
telja sem sögumaður hefur á ýmsan hátt
,,lesið“ inn í frásögn sína, til dæmis þegar
hann hrekur burt hrafn sem leggst á glugga
og öskrar á eftir honum: „Aldrei meir.“
Þetta atriði er auðvitað gamansöm vísun í
stef „Hrafnsins" eftir Poe í þýðingu Einars
Benediktssonar.
Þegar þar er komið sögu hefur sögumað-
ur tvisvar farið „sofandi" í ferðalag í bað-
kari — hefur ekki einhver í einhverri sögu
einmitt flogið í baðkari? — og er staddur í
íbúð við Bergstaðastrætið í Reykjavík. Þar
fer hann að lesa bók sem hann finnur á
„hillu í svefnherberginu. Þetta er Myllan á
Barði eftir Kazys Bomta“ (104). Hjá les-
andanum vaknar löngun til að lesa þessa
bók ,,með“ sögumanni; hún er raunar til
uppi í hillu, ólesin: Myllan á Barði eða
undarlegir atburðir sem urðu hér um árið
í Otravatnshéraði, þýdd úr lítháíska fmm-
málinu af Jömndi Hilmarssyni. En það er
svo margt annað á leslistanum og hartnær
þrjú ár líða uns hún er loks tekin ofan úr
hillu og lesin; hún vekur fögnuð, hún er
nýstárleg og jafnframt slær hún tóna sem
lesanda em að góðu kunnir; hann telur
raunar ekki útilokað að Svefnhjól Gyrðis
hafi einhver áhrif á það hvernig hann les
Mylluna á Barði. Það er þá að vísu öfug
bókmenntasaga; Myllan kom á íslensku
árið 1976 en Svefnhjólið sem fyrr segir
1990. Hin kunnu orð Borges um áhrif Franz
Kafka á Charles Dickens eru líklega ekki
svo fráleit. Til að rétta af þessa tímaskekkju
les hann því Svefnhjólið aftur, en þar sem
TMM 1993:4
73