Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Page 107

ætlar sér að nöktum kjamanum sem flestum
sýnist að sé aðeins langdregin endurtekning á
sömu úldnu hugmyndinni.
Önnur tegund af viðbrögðum birtist síðan í
þeim verkum sem leggja til atlögu við hinn
manngerða táknheim en miðla honum sem líf-
gerðri vídd. Þau birta hann sem eitthvað sem er
samslungið skáldskaparhugsuninni, eitthvað
sem væri ef til vill ekki til nema því aðeins að
skáldskapurinn, að ímyndunaraflið sem er í
grunninum lífgert, hefði skapað það. Einn
glæsilegasti fulltrúi þessarar hugsunar var lík-
legast ítalski rithöfundurinn Italo Calvino sem
skóp í kynngimögnuðum verkum sínum frá-
sagnarheim sem í senn var ákaflega tæknilegur
og fullur af fljúgandi skáldskap. Bæði í greinum
sínum og skáldverkum brá hann upp afar at-
hyglisverðri leið til að lýsa heimsmynd nútím-
ans, tækni hans og vísindum með hugarflugi
sem sýndi algerlega nýja mynd af þessum hlut-
um, gerði þá að sjálfsögðum og eðlilegum hlut
í skáldskapnum en var um leið gagnrýnið á
skuggahliðar þeirra. Það má einnig sjá sams-
konar viðleitni í mörgum eldri verkum Gyrðis
Elíassonar (Einskonar höfuð/lausn (1985), Bak
við maríuglerið (1985)) þar sem öguð skáldvit-
und hrífur margflókin kerfi nútímasamfélags^
ins, vörumerki þess, fjölmiðlun og list og hefur
þessi fyrirbæri upp á kyrrlátt og höfugt svið sem
sýnist vera órafjarri þeirra eiginlega ástandi. En
þó svo að skáldið megni þannig að koma bönd-
um á hina ytri óreiðu og færa hana inn á annað
svið er líkt og þessi bönd haldi henni, að þessi
táknasjór muni á hverri sekúndu geta ruðst út úr
öguðu forminu og eytt öllu sem fyrir verður. Því
lúrir í þessum ljóðum djúpur uggur, grunur um
skelfilega ógn sem muni þá og þegar dynja yfir.
Þau eru undarlegt sambland af grimmu og
taugaveikluðu tungumáli sem er við það að fara
að sprengja af sér böndin en helst um leið
furðulega höfugt, rétt eins og það sé alltaf verið
að lýsa vinalegum morðingja sem reiðir til
höggs þegar maður ætlar að sækja handa honum
aðra brauðsneið. Þannig gefst skáldskapurinn
ekki upp andspænis tvístrun merkingarinnar
heldur lifir á spennu á milli ofgnóttar mynda,
nafna og tákna og þess krafts sem skáldið verð-
ur að beita til að koma skipulagi á þau. Hvemig
merkingunni sem aldrei er til staðar er þrengt
inn í hugarsmíð sem um stund heldur henni eftir
undir „sviðsljósi lúxólampans“.
Þriðja og síðasta leiðin er síðan sú að ganga
inn í lífheiminn og gera hann að virku afli í
skáldskapnum. Það þýðir í raun og veru að
skáldin verða að trúa á að orðin miðli ekki
aðeins ímynduðu sambandi við raunvemna, að
þau opni sýn í duld tengsl hlutanna, heldur
einnig að þau megni að skapa nýja vídd hugs-
unar þar sem bandormamir byltast aftur um í
óravíddum geimsins, þar sem maðurinn er að
nýju staddur í fijóu samhengi við náttúrulegt
umhverfi sitt. Slík framkvæmd stangast óneit-
anlega á við ,,merkingarskriðið“ sem hinn
manngerði táknheimur nútímans virðist ein-
kennast af. Vandamál hans er einmitt að það er
hvergi pláss til að ímynda sér tilurð nýrrar
sjálfsvitundar, hvergi staður til að ímynda sér
leiðina út og því hlýtur sá sem staddur er í eilífu
flæði táknanna að vera líkt og fiskimaður sem
berst áfram með straumi og reynir um leið að
fanga fiskana, afli hans er háður tilviljun og
aðstæðum en byggist ekki á að hann þekki
góðan ál þar sem laxamir lúra í friði. Ef til vill
er þó sköpun nýs merkingarheims afrek sem
enginn getur unnið af sjálfsdáðum heldur verða
þar að koma til aðstæður sem gera honum það
kleift, en þegar allt kemur til alls er frelsi okkar
kannski fyrst og fremst fólgið í því að geta
ímyndað okkur slíkan merkingarheim, ímynd-
að okkur sjálf í nýjum fötum í nýjum heimi og
geta sett þennan heim fram sem trúverðugan
veruleika en ekki sem hlægilega útópíu.
Lífsöngur
Allt frá útkomu ljóðabókarinnar Tvö tungl
(1989) hefur skáldskapur Gyrðis snúist að
miklu leyti um þessa hugmynd, þennan mögu-
leika á að skapa sjálfsvitund sem trúir að líf-
heimurinn sé fullgildur veruleiki. Þessi vitund
hreyfir sig um grundir þar sem steinar og fjöll
geyma ákveðinn lífskraft, jurtir eru gæddar rík-
um áhrifamætti, dýr hafa skynjun sem tengist
náið þeirri mannlegu og heimar framliðinna og
horfinna eru jafn réttháir þeim sem við teljum
vera „efnislegan". Þannig virkar hvert svið á
TMM 1993:4
105