Tímarit Máls og menningar - 01.12.1993, Síða 110

tregalög um horfinn heim sem aldrei kemur
aftur, tregalög yfir horfnum tækifærum.
En þessi forgengileikasýn á þar með á hættu
að verða lamandi, að verða að einskonar
„lamento“-söng þess sem horfir í svart ginn-
ungargapið og finnst sem allar leiðir séu ófærar.
Slík lömun er reyndar ekki óeðlileg afleiðing
þess að sjá aðeins vonina fólgna í heimsendin-
um, við slíkar aðstæður er eiginlega ekkert hægt
að gera nema að bíða. Kraftur hinna uppbyggj-
andi þátta er því frystur og möguleikinn sem
felst í lífhugsuninni, möguleiki sem er í raun og
veru frelsandi sé hann skilinn ekki aðeins sem
leikur heldur sem alvarleg tilraun til að skapa
nýja hugsunarvídd, er þar með eiginlega tekinn
úr sambandi. Þetta er eins og áður sagði alls
ekki tilfellið í öllum sögunum, en nokkrar
þeirra, t.d. „Undir súð“, líkjast einna mest
þeysireið um lendur dauðans þar sem eiginleg
von um útgöngu er aðeins fólgin í eyðingu þess
sem var og óljósri hugmynd um hið nýja. I
mörgum þessara sagna eru einnig sterk tengsl
ástar og dauða. Þær birta þrá eftir einhverjum
til að elska sem síðan er hrifinn á brott og eftir
stendur djúpur tregi yfir aðskilnaðinum, yfir
honum hvflir mara myrkurs og moldar. Þessar
sögur eru fallegar en um leið eru þær merktar
forgengileikanum á mjög átakanlegan hátt og
sýna að elskendumir ná ekki saman fyrr en þeir
hafa báðir breyst í efni, em orðnir að mold sem
elur af sér tré, tré sem em ígildi manna. Þannig
er ástin einnig merkt þessum endalokastemn-
ingum, einnig hún er aðeins möguleg sem von
eftir dauðann. En þessi dauðahugsun hefur
einnig sínar húmorísku hliðar eins og sjá má í
sögunni „Jarðsími", sem er óborganlega fyndin
og skemmtilegar útfærslur em einnig í sögunni
„Leiðin“, þar sem maðkatínslumenn verða að
draugum sem em að ráða leynilæsinguna á leið-
unum. Þessi húmor Gyrðis er alltaf skemmti-
lega hryssingslegur og líkist kannski helst því
að heyra fyndna hryglu frá líki, samsláttur
skops og skelfingar er alger sérgrein hans í
bókmenntum samtímans.
Hvort sem við trúum þannig að skáldskapur
Gyrðis megni að skapa nýjan veruleikaskilning
eða ekki, þá er ljóst að í verkum sínum frá
síðustu fjómm ámm hefur hann kannað afar
athyglisvert svið í heimssýn okkar og náð að
bregða á það óvæntri birtu. Með Tregahorninu
er líkt og hringnum sé lokað, að orðin „ENDIR“
í lok bókarinnar vísi í senn til þess heimsendis
sem áður var fjallað um og endis þeirrar myndar
sem lífheimshugsunin hefur tekið á sig í verk-
um hans. Hér að framan hefur hvað eftir annað
verið greint frá takmörkum: endamörkum í stfl,
formbyggingu og hugsun sem síðan kallast á
við heimsendinn. Þó svo að samsvaranir alls í
alheiminum séu þannig enn ráðandi þáttur og
nái óneitanlega að verða að trúverðugum mögu-
leika, er um leið eins og átökin við nútímann og
heim tækninnar séu að sliga þennan lífheim.
Eftir standi dökk sýn sem bregður í fullri alvöru
upp heimsendinum sem útleið, dapurlegri en ef
til vill óhjákvæmilegri leið út úr ógöngunum.
Þannig bíður heimurinn eftir því að bifast aftur
og einhver nýr Nikulás Klím eftir að láta sig
hverfa ofan um helli, djúpt niður í heit iður
þessarar jarðar þar sem innyfli hennar velkjast
um í risavaxinni bendu. En þar sem hann situr
og bíður er hugur hans fylltur af djúpum trega
sem sprettur af því að hann getur aðeins beðið,
það er líkt og dimmt ský hafi komið yfir hann
og lamað getuna til að standa upp og ganga inn
í lífheiminn, frjáls og óáreittur.
Kristján B. Jónasson
Hvað verður um ættina þína og mína?
Finnur Torfi Hjörleifsson: Bemskumyndir . Mál og
menning 1993, 51 s.
Það er engan veginn einfalt mál að flokka bók-
menntaverk á borð við Bemskumyndir. Erum
við með ljóðabók eða smásagnakver í höndun-
um? Verkið hefst á ljóði og því lýkur á ljóði en
samanstendur að öðru leyti af 35 óbundnum
textum sem geta kallast prósaljóð ef menn kjósa
að flokka það svo. Hinu er samt ekki að leyna
að prósi Finns Torfa er ekki borinn uppi af
ljóðrænum eiginleikum (þó um bemskuminn-
ingar sé að ræða sem oft eru í eðli sínu „ljóð-
rænar") heldur hverfast textarnir einatt um eitt
tiltekið atvik sem síðan er lagt út af. Þetta þýðir
með öðrum orðum að bygging textans stendur
oftast nær smásögu en ljóði. Vegna þess hve
stuttir textarnir eru, enginn þeirra er lengri en
108
TMM 1993:4