Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 15

og sagði að þetta hefðu bara verið fasistar. Ég sagði að mér þætti nú undarlegt
að eftir svona langan tíma sósíalistískrar uppbyggingar hefði ekki tekist betur
til en svo að gjörvallur verkalýðurinn væri orðinn að fasistum. Og ég var nú
held ég eini maðurinn sem fékk að segja mína skoðun í Þjóðviljanum og sagði
að rússneskir skriðdrekar væru að kremja fólkið niður í malbikið eins og
skordýr.
Það var helvíti leiðinlegur tími þetta kaldastríð. Það var lítil umræða, bara
stöðluð hróp. Hægrimenn æptu kommúnisti, kommúnisti á alla sem þeir
réðu ekki við. Og svo vorum við kallaðir tilfinninganæmir rithöfundar af
þeim sem þóttust hafa sósíalismaumboðið, eins og það væri það versta sem
fyrir rithöfund gæti komið, upplagsfeill eða bilun. Og ef einhver kom með
eftirlætisfrasann — hann bilaði 1 Ungó — drundi hláturinn eins og í
fjallskriðu. Þetta var kompakt heimska.
Sáluhjálpin og sjálfslygin
— Þú nefndir áðan Kristin E. Andrésson, sem áþessum tíma varframkvœmda-
stjóri Máls og menningar og mikill áhrifamaður í íslenskum bókmenntum.
Geturðu sagt mér eitthvað afkynnum þínum við hann?
Hann var opinn fyrir bókmenntum og list og skynsamur maður. Þegar átti
til dæmis að fordæma abstrakt myndlist, ég man ekki hvað flokkurinn hét
þá, náðist það ekki fram því þeir stóðu saman Kristinn og Sigurður Guðna-
son formaður Dagsbrúnar, gæðakarl, uppgjafabóndi austan úr Árnessýslu.
Kristinn hringdi til mín þegar Andlit í spegli dropans kom út. Hún er í þrem
þáttum og fyrsti þátturinn er hernámssaga, sett á svið á meginlandinu. Þar
er gerð fyrirsát til að frelsa samherja úr lögreglubíl og þá er sjónarhorninu
breytt frá einum manni til annars; einn er línutrúr leiðtogi sem ætlar sér,
þegar þar að kemur, að losna við annan sem hefur meira ímyndunarafl og
mannúðarhugsjón í fýrirrúmi. Kristinn talaði svo vel um þessa sögu og lét
sem hann ætlaði að skrifa um hana. Og það hefði ég gjarnan viljað. Og þegar
þetta kom upp með átökin í Ungverjalandi fór ég til Kristins, við vorum
ágætir vinir, og við sátum tveir og ég sagði við hann: Vilt þú taka forystu fyrir
heiðarlegu uppgjöri, reikna þetta allt saman og endurskoða? Ég skal tryggja
þér harðsnúna sveit ungra manna til að standa með þér. Þá kjökurhló
Kristinn. Mér finnst að Halldór hafi haft hlátur Kristins í huga þegar hann
lýsir Steinari í Steinahlíðum, þegar hann kjökurhló, ha? Kristinn var sam-
settur maður, viðkvæmur og næmur. Hann var hérna hjá okkur, í þessari
stofu þar sem við sitjum nú, þegar sú frétt kom í útvarpinu að búið væri að
afhjúpa Rakosí, sem þeir héldu að væri svo góður maður af því hann hafði
setið ellefu ár í fangelsum og fangabúðum — þeir höfðu greinilega aldrei
lesið Greifann af Montecristo. Kristni brá við þessi tíðindi, að Rakosí væri
TMM 1994:4
13