Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 120

Ég ætla ekki að reyna að taka afstöðu í þessari aldagömlu og firnaílóknu
deilu. Bandaríska tónskáldið Aron Copland skrifar í bók sinni Hvernig á að
hlusta á tónlist
Hefur tónlist merkingu? Því get ég ekki svarað öðruvísi en játandi.
En ef ég er spurður: „Geturðu þá gert svo vel og sagt okkur hver
merkingin er?“ hlýt ég að svara: „Nei.“6
Fyrst Copland segir þetta, hvernig get ég þá reynt að segja eitthvað af viti um
tónlist og merkingu?
V
Líkingar og hvörf
Ég nefndi í upphafi fyrri tilraunir mínar til að hugsa um þetta efni. Þær snerta
hugmyndir sem ég hef glímt við lengi, með misjöfnum árangri, um hvörf og
líkingar. Líking vita allir hvað er: „Sólin er kona á gulum skóm“ er einfalt
dæmi. Líkingar eru oftar en ekki vísvitaðar, og þær eru höfuðeinkenni á
flestum skáldskap. Hvörf eru miklu hversdagslegra fyrirbæri, og þó skylt
líkingum. Hér er lítið dæmi um hvörf:
opinn gluggi
opið blóm
opið auga
opin leið
opinn hugur
opið hjarta
opin búð
opin háskóladeild
opin bók
opinn strengur
opinn sími
opið þjóðfélag
opið hús
opið ljóð
Þennan síbreytileika í merkingu orðanna—og takið eftir að það er einmitt
merking þeirra en ekki hljóðan sem breytist—hefur mér þótt freistandi að
bera saman við notkun tóna í tónlist. Hver tónn er margræður, og þiggur
gildi sitt hverju sinni bæði af umhverfi sínu—öðrum tónum í laglínu—og
eins af hljómum sem geta fylgt honum leynt eða ljóst. Eins þiggur orð gildi
sitt af samhengi sínu, og eins af leyndum eða ljósum merkingartengslum við
önnur orð eða sama orð í öðru samhengi.
118
TMM 1994:4