Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 45

Þegar fullveldi víkur íyrir almennum kröfum um mengunarvarnir og
mannréttindi þá er verið að banna valdhöfum í tilteknu ríki illt að gjöra.
Þegar fullveldið víkur íyrir kröfunni um samræmingu á „rekstrarumhverfi"
allrahanda fyrirtækja, þá er meðal annars verið að banna mönnum að gera
það sem þeir helst vilja, það sem þeim finnst gott og nauðsynlegt og hafa
komið sér saman um með lýðræðislegum hætti.
Þjóðernið sem hvarf
Áður voru íslendíngar aðeins íslendíngar eins og hestar eru hestar
Halldór Laxness
Fullveldi gerir þjóðríkið myndugt og áhrifadrjúgt og þjóðríkið rís á þjóðern-
ishyggju.
Um þetta hugtak stendur náttúrulega mikill styrr. Sumir draga það í áttina
að þjóðrembu og þjóðahatri, aðrir tengja það við þjóðrækni, eflingu þjóð-
arvitundar, ættjarðarást ef til vill. Sem fyrr er spurt um jákvæða eða neikvæða
hleðslu, innræti og ásetning þess sem orðið hefur í umræðunni.
Það er reyndar í tísku að reyna að gera allt tal um þjóðerni marklítið með
því að afneita sjálfu þjóðarhugtakinu.
Off er þá byrjað á að segja sem svo, að hugtakið þjóð sé „nýtt í hugmynda-
sögunni“, hafi ekki verið notað í okkar skilningi nema í svosem 200 ár og
varla það. Vissulega hefur notkun sjálfs orðsins breyst í tímans rás. En sú
staðreynd vegur lítið á móti vitneskju sem við höfum um samskipti og
árekstra manna í rás sögunnar, manna sem vissulega gerðu mikið úr því að
þeir væru t.d. „slavar“ („orðsins menn“, ef rýnt er í orðsifjar) en ekki „némtsi“
(sem á rússnesku, pólsku og tékknesku þýðir „málleysingjar“ og er þá átt við
Þjóðverja). Eða hvað megum við segja, sem lesum hjá Snorra ósköp nútíma-
legar athugasemdir Ólafs konungs Tryggvasonar á Orminum langa um
bleyðiskap Dana og ótta sem honum stafar af mönnum Eiríks jarls því „þeir
eru Norðmenn sem vér erum“?
Þjóðir eru ekki fæddar í gær.
Og samt er það mikil tíska að segja að hugtakið þjóð sé markleysa vegna
þess að ekki sé hægt að finna samnefnara sem halda þegar dæmið er skoðað.
Þjóð er ekki samfélag um tungu, segja menn, margar þjóðir tala ensku,
Svisslendingar tala þrjú mál eða fjögur. Gyðingdómur er trúfélag og gerir
Gyðinga ekki að þjóð. Þjóð og ríki fara ekki heldur saman, margar þjóðir eru
dreifðar á fleiri en eitt ríki. Og svo framvegis, allt eftir þolinmæði og hót-
fyndni hvers og eins.
Það er raunar hægt að fara með þjóðerni eins og margt annað sem varðar
TMM 1994:4
43