Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 83

fyrr, heldur einungis aðgengilegar í brotum. Við lifum ekki lengur í einum
heimi, heimi bóndans eða sjómannsins, heimi húsmóðurinnar eða barn-
anna, heldur í heimi fjölmiðla sem miðla upplýsingum úr ótal heimum sem
við kunnum lítil eða engin skil á. Við þurfum að læra að skynja og tala eins
og við séum íbúar í ótal heimum í senn. Við þessar aðstæður skynjar fólk
veruleikann á ótal ólíka vegu; hann verður eins og völundarhús eða púsluspil
sem menn hafa enga heildarsýn yfir, einungis hverfult hugboð um. Löngunin
getur því orðið sterk að loka að sér í einkaheimi eigin skynjunar og máls og
hætta að skeyta um hinn óskaplega heim ringulreiðar og ofbeldis sem sífellt
ber fyrir vitundina.
Á sviði viljans eru vandkvæði samhæfingarinnar síst minni. Hér komum
við að hinum hlutlægu, ytri forsendum fýrir öflun og dreifmgu allra gæða.
Fyrir örfáum árum lágu möguleg lífsáform manna ljós fyrir í öllum megin-
dráttum. Tiltekin störf eða verkefni biðu manna; skyldan var sú að gegna vel
skilgreindum hlutverkum í rekstri þjóðfélagsins sem allir þekktu. Menn
tileinkuðu sér ákveðna kunnáttu til þess að verða nýtir þjóðfélagsþegnar hver
í sinni starfsgrein. Veröld athafna, verka og framleiðslu var í föstum skorðum
ekki síður en veröld skynjunar og skilnings. í markaðskerfí samtímans þar
sem ríki, fyrirtæki og einstaklingar setja sér alls kyns markmið og leggja út í
hvers kyns verkefni siglir veröldin öll undir merkjum margbreytileika og
ófyrirsjáanleika. f slíku kerfi er hver einstaklingur og hver fjölskylda knúin
til að hugsa um eigið öryggi eins og hún sé afmörkuð eining úr tengslum við
aðra í þjóðfélaginu. Lífsbaráttan verður vörn fyrir einkahagsmuni, en ekki
sameiginlega hagsmuni þjóðarinnar. Öll áform og stefna í sameiginlegum
málum færist smám saman úr höndum hugsjónamanna um heildarhag yfir
til sérffæðinga sem vinna í uppmælingu við öll verk sín, til dæmis við að
semja frumleg vísindarit. Og ekki má gleyma skugga atvinnuleysis sem nú
hvílir yfir mörgum í þjóðfélaginu.
Nú hef ég lýst ofurlítið þeirri upplausn sem steðjar að bókmenningu
samtímans, þar sem samhæfmg skynjana og hugmynda fer fram, og verk-
menningu samtímans, þar sem samhæfmg athafna og áforma fer fram.
Snúum okkur nú að vandkvæðum samhæfingar á sviði siðmenningar.
Hér erum við á vettvangi skynseminnar sem er ofin úr tilfinningum okkar
fyrir lífinu og sjálfum okkur og spannar því að vissu marki bæði vitundar-
og viljalíf okkar. Skynsemi merkir hér ekki greind eða rökhugsun, heldur vit
sem á að gera manni eða þjóð kleift að sjá fótum sínum forráð, standa á eigin
fótum. Á vettvangi eiginlegrar skynsemi og siðmenningar sem frá henni er
runnin snýst málið hvorki um það að skynja né að aðhafast, heldur vera
saman, koma saman, lifa saman. Hamingja, velferð, vellíðan, farsæld og gæfa
manna eru hér til skoðunar og umræðu. Hvernig ætlum við að lifa saman
TMM 1994:4
81