Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 55

ingar eignuðust Biblíu á sínu máli eftir siðaskipti en fengju hana ekki ókeypis
á dönsku. En þegar menningarleg þjóðernishyggja er á undanhaldi — ásamt
trúnaði við fullveldið — þá heimta menn tíu sjónvarpsrásir á ensku inn á
hvert heimili, enda borgi erlendir auglýsendur brúsann.
Mörg önnur dæmi hliðstæð mætti nefna og tengjast öll því að sú megin-
regla Evrópusambands og annarra ríkjablakka okkar daga, að markaðurinn
skuli ráða, er í grundvallaratriðum andstæð tilverurökum smáþjóðamenn-
ingar. fslenskur háskóli, íslenskt sjónvarp, íslenskt leikhús, tónlistarlíf— allt
er þetta tímaskekkja og óþarfi — frá sjónarhóli markaðshyggju. Ekkert af
þessu borgar sig. Það er heldur enginn skortur á hagfróðum mönnum sem
gera sitt besta til að telja okkur trú um að styrkir samfélagsins — alþingis,
sveitafélaga og annarra stofnana fullvalda ríkis — til að halda uppi slíkri
starfsemi, séu afbrot gegn réttri hagstjórn. Gott ef ekki ofríki stjórnmála-
manna og „menningarvita“ sem vilja hafa „vit fyrir öðrum“.
Menning smáþjóðar, ekki síst ef þjóðin er jafn fáliðuð og íslendingar, lifir
ekki nema allt leggist á eitt: Hefð, einstaklingar, pólitískur vilji, stofnanir
fullvalda ríkis. Við þurfum á hverjum degi að safna liði til að sem flestir sýni
menningarstarfsemi þjóðarinnar virkan áhuga, taki þátt í henni með einum
eða öðrum hætti. Við getum ekki leyft okkur þann munað að örlítið brot
þjóðarinnar komi við sögu til að halda lífi í „hámenningunni" — ef menn-
ingarleg stéttaskipting yrði hér svipuð og í Bandaríkjunum til dæmis, þá legði
íslensk menning smám saman upp laupana. Það væri kannski hægt að gefa
út bók og bók, Björk og Kristján mundu halda áfram að syngja sitt popp og
sínar klassísku aríur hér og þar um heiminn en það skipti okkur svosem
ósköp litlu til eða frá. Og til þess að þessi daglegi liðssafnaður gangi sæmilega,
til að fjöldi þeirra sem í litlu samfélagi sýna menningu sinni einhvern virkan
áhuga falli ekki niður fyrir hættumark, þarf pólitískur vilji til sjálfstæðis að
vera ótvíræður, fullveldið sterkt en ekki víkjandi. Víkjandi fullveldi er það
hægfljótandi deyfilyf sem dregur úr mönnum frumkvæði, eyðir sannfæringu
um að eitthvað er okkur léð „sem ekki er í vörslu hinna“ ( Jón Helgason),
en innrætir þeim sem upp vaxa óvirka afstöðu þiggjandans. Gott ef ekki
lágkúrulegan sníkjulífshugsunarhátt á borð við þann sem tókst að berja
niður í sjónvarpsumræðunni um og effir 1960 en hefur æ síðan skotið upp
sínum selshaus og lætur nú öllum illum látum
TMM 1994:4
53