Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Blaðsíða 104

leg, það verði að finna upp ný. Og það var nýr Tsjekhov sem áhorfendur í
íslensku leikhúsi upplifðu í Þjóðleikhúsinu s.l. vetur. Leikritið var reyndar
gamalt, leikararnir eiga flestir langan feril að baki og við áhorfendur sátum
í gamalkunnum þó tiltölulega nýuppgerðum sal Þjóðleikhússins og fylgd-
umst með því hvernig tilgangsleysi og rútína eitra samskipti manna og
eyðileggja heilu mannslífin. Hvernig hver hræring tilfinninga er gripin á lofti
og reynt að búa til úr henni vængi sem megi lyfta viðkomandi upp úr þessum
óendanlegu leiðindum. Eða hitt, öllum tilfmningalegum hræringum er
haldið í skeíjum í þeirri von að lífið haldi snurðulaust áfram, óbreytt. Þetta
hljómar kunnuglega, jafnvel einfeldingslega. En erum við ekki alltaf að takast
á við þetta: koma-fara, byrja-hætta, kaupa-selja, upplifa og skipuleggja:
hvernig verður líf okkar skemmtilegt, spennandi og sársaukalaust? Það er
svo gott að fara í leikhús og fá þetta allt saman á silfúrfati. Staðfesta það síðan
eða hafna með lýsingarorðunum „gott“ eða „vonf‘. Punktur. Strax í upphafi
sýningarinnar á Mávinum var ljóst að hér var eitthvað annað á ferð; leikar-
arnir liðu í sameiginlegri, nær ósýnilegri hreyfingu eins og einn lifandi
skúlptúr inn á sviðið og leikurinn á sviðinu rann saman við leikhúsið sjálft
og áhorfendurna sem liðu inn í salinn og gerði þá að hluta leiksýningarinnar.
Eða var þarna einhver annar galdur að verki? Það voru þeirra hugsanir og
tilsvör sem fóru fram á sviðinu, þeirra mótsagnir og samhljómur sem var
túlkaður.
Auðvitað hafa íslenskir leikstjórar líka lagt sig eftir að nálgast gömul og
ný leikrit eftir nýjum leiðum. En það er eins og hér þurfi alltaf útlending,
einhvern allsendis ókunnugan til að íslenskt leikhúslistafólk gefi sig aðferð-
inni á vald, leggi alla sína „leyndardóma og upplýsingar um listina" í verkið
svo notuð séu orð litháíska leikstjórans. Og það sama má segja um áhorf-
endur og líklega á þessi lýsing á samstarfi við útlendinga eins við í öðrum
listum þar sem einstigið milli snobbs og hroka er ekki síður vandratað. í
Þjóðleikhúsinu bar þetta samstarf ríkulegan ávöxt. Þar tókst til dæmis að
koma á óvart. Og þótt það að koma á óvart geti ekki verið markmið í sjálfu
sér þá er það í dag kannski mikilvægasta forsendan fyrir því að leikhúsið hafi
einhver áhrif.
Flestir leikhúsunnendur þekkja eitthvað til leikrita Antons Tsjekhovs, hafa
jafnvel séð sum þeirra oftar en einu sinni og myndað sér um þau ákveðnar
hugmyndir. Þunglyndi og tregi eru líklega þeir strengir mannlegrar náttúru
sem fólki hefur þótt Tsjekhov leika á öðrum fremur.
Það hefur verið vinsælt meðal leiklistarfólks hér á landi eins og í öðrum
vestrænum löndum að setja upp leikrit Tsjekhovs. Hér hafa verk hans þó
ekki verið að sama skapi vinsæl meðal áhorfenda. Það er því ekki að ófýrir-
synju að „Léttur og dillandi Tsjekhov“ eins og yfirskrift Súsönnu Svavars-
102
TMM 1994:4