Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Side 42

ekki hentar hagkerfí okkar aldar og því dæmt til að rýrna og visna. Því er og
einatt bætt við að farið hafi fé betra — þjóðríkið sé reist á þjóðernishyggju
sem etji þjóðum saman í fjandskap og stríð.
Öllum má vera ljóst hvað á spýtunni hangir. Þessar gjörbreyttu áherslur
eru tengdar því að drjúgur hluti áhrifamanna vinnur að því að koma íslandi
inn í Evrópusambandið eða er í þann veginn að beygja hnén fýrir þeirri
nauðhyggju sem segir að það sé „engin leið önnur“. Þessu hljóta að fylgja
vissar tiltektir, það þarf að taka til í hugargeymslunum, henda því út sem þar
er að þvælast fyrir.
Allt hefur annan róm
Fullveldi, sjálfstæði, þjóðríki, þjóðernisvitund — allt voru þetta fyrir fimm-
tíu árum hugtök og fyrirbæri sem hlaðin voru mjög jákvæðri orku í vitund
manna. Og reyndar löngu fyrr og lengst af síðan. Meðan þjóð stefnir að
sjálfstæði og um það bil sem það fæst er fullvalda þjóðríki einskonar útópía
í vitundinni, landið fagra sem menn eru á leið til, sælunnar reitur þar sem
frelsið og réttlætið býr. Vonir eru svo hátt spenntar að veruleikinn hlýtur að
koma og löðrunga þá vonglöðu, slá þá vonbrigðum — rétt sem aðra hug-
sjónamenn, hvort þeir heldur trúa á kirkjudeild, flokk, leiðtoga eða mark-
aðskerfi. Það er því ekki nema eðlilegt að sérhvert fyrirkomulag og allar
stofnanir sæti gagnrýni og það harðri, þar með talið fullveldið og þjóðríkið.
En nú er oftar en ekki gengið miklu lengra. Öllu er við snúið með
einföldum hætti. Þau fyrirbæri sem áður tengdust nær eingöngu því sem
mönnum gott þótti eru í umræðunni gerð fyrst og síðast neikvæð, ef ekki
beinlínis skaðleg. Skýrt dæmi um þetta má finna í grein sem Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra skrifaði í Morgunblaðið 8. apríl sl. „um
stöðu íslands í samfélagi þjóðanna". Hann reifar þar aðild íslands að ESB og
viðurkennir að henni rnundi fylgja afsal fullveldis og stjórnarskrárbreyting-
ar. Síðan segir ráðherrann: „íslenskt sjálfstæði er ungt og orð eins og fullveldi
eru enn í okkar huga vafin dýrðarljóma“. Að svo mæltu tekur Jón Baldvin til
við að svipta fullveldið dýrðarljómanum. Það gerir hann fyrst með því að
staðhæfa að fullveldið sé „nýtt í hugmyndasögunni“ (hafi m.ö.o. varla á sér
hefðarhelgi). Því næst kemur nokkuð svo flaustursleg skilgreining—grunn-
hugmyndin að baki fullveldi: „byggist á þjóðríkinu; að ein þjóð með eina
tungu í einu landi hafi óskorað forræði eigin máia“. Síðan kemur svofelld
útlegging:
„Á þessum grunni gátu einvaldar fyrri tíma virkjað þjóðerniskenndina til
að fá stuðning þegna sinna við þá landvinninga sem þeir höfðu ekki náð í
styrjöldum aldanna á undan“.
40
TMM 1994:4