Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Page 48

frumbyggja Ameríku í trausti þess að þeir væru öðrum göfugri þjóð, heldur
tóku þeir sér allan rétt sem sannkristnir menn til að fara með andskotans
heiðingja eins og þeim sýndist. Þýskaland missti ekki meirihluta íbúa sinna
á 17. öld í styrjöldum þjóðríkja heldur í þrjátíu ára stríði kaþólskra og
lúterskra. I dag hafa menn auðvitað áhyggjur af þjóðadeilum blóðugum eins
og þeim sem geisa milli Armena og Azera — en óttinn mikli er við það að
heimur íslams komist á vald herskárra manna sem vilji fara í heilagt stríð
gegn þeim stóra Satan sem kristin Vesturlönd eru. Þýða þessi dæmi öll að
eingyðistrú sé af hinu illa og ætti helst ekki að vera til? Rétt eins og annar
ófriðarvaldur, sem herská þjóðernishyggja getur að sönnu orðið?
Heimsstyrjöldin fyrri kviknaði ekki fyrst og fremst af þjóðernishyggju,
þótt auðvitað væri óspart blásið að þjóðahatri meðan á henni stóð. Hún
kviknaði af átökum heimsvelda um uppskiptingu heimsins í nýlendur,
markaði og áhrifasvæði. í lok hennar var komið á fót allmörgum nýjum
þjóðríkjum í Evrópu — af þeirri einföldu ástæðu að sigurvegararnir töldu
það sér í hag að skipta upp löndum „vondra“ stórvelda. Bretar og Frakkar
fengu allt í einu skilning á þjóðernishyggju Tékka, Slóvaka og Litháa, skilning
sem þeir sýndu aldrei þegnum sínum í Wales eða á Bretagne. Slík hegðun
heldur áfram enn í dag: Allir vildu að Sovétríkin, „heimsveldi hins illa“,
skiptist upp í fimmtán ríki, þótt sum þeirra eigi sér enga forsögu aðra en vera
sovéskar stjórnsýslueiningar. Það er talið framför að þjóðríki verði til upp úr
óvinaríkjum (Tyrkjaveldi, Austurríki-Ungverjaland, Rússland), en allt þjóð-
ernisbrambolt sem ógnar „einingu" okkar ríkja (eða nú síðast Vestur-Evr-
ópu) það er af hinu illa.
Þjóðernishyggjan telst nefnilega góð eða ill, allt eft ir því hvernig á stendur.
Trúarbrögð geta verið stórhættuleg og blóðsúthellandi eins og fyrrnefnd
dæmi sanna. Kapítalisminn er skaðlegur í græðgi sinni. Kommúnisminn í
valdhroka sínum. Frjáls verslun í tillitsleysi sínu. Sjónvarp er skaðlegur
tímaþjófur. Umferð bíla er mannskæð á við styrjaldir. Það er að segja: allt
þetta getur verið stórskaðlegt. Um leið má snúa öllu því sem nú var nefnt til
nokkurs gagns. Allt er möguleiki, engin niðurstaða er gefin fyrirfram. Veldur
hver á heldur — svo einfalt og banalt er það.
Við sleppum ekki frá því að þjóðernishyggja er einatt notuð til að efla
fordóma og hatur á útlendingum, á þeim sem eru öðruvísi en „við“. Við
getum vitanlega farið sömu leið og áðan þegar spurt er um orsakir styrjalda:
sökudólga má finna aðra og ef til vill stærri en nasjónalismann. En það er
ekki nóg: það felst oftast í þjóðernishyggju einhver samanburður sem hefur
tilhneigingu til að gerast illkynjaður. í versta falli endar hún í fasisma: Við
erum öðrum æðri og betri! Burt með ykkurl Til er einstaklingshroki og
46
TMM 1994:4