Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Page 118

RITDÓMAR
kynna með einu stikkorði sem fengi sér-
staka merkingu af samhenginu?
Svo er það „pólitískur rétttrúnaður",
eða „PC“ eins og það heitir víst á blaða-
mannamáli. Fyrir allmörgum árum var
ég ráðinn til að bera þýðingaT franskra
myndasagna á ýmsum norðurlandamál-
um saman við fr umtextana, og var þ.á m.
ein saga sem átti að gerast í Algeirsborg
á dögum Alsírstríðsins. Greinilegt var að
höfundurinn hafði lagt sig fram til að ná
andrúmslofti tímans, og voru persón-
urnar að sjálfsögðu látnar tala eins og þá
tíðkaðist. En í sænsku þýðingunni varð
undarleg breyting: þau niðrandi orð sem
„svartfætlingar“ höfðu um alsírska upp-
reisnarmenn í frumtextanum voru
þurrkuð burt og í staðinn sett hlutlaus
orð, sem sænskir fréttaskýrendur þessa
tima, víðs fjarri öllum atburðum, hefðu
kannske notað en alls ekki þeir sem þau
voru lögð í munn. Hér hafði sem sé ein-
hver ritskoðun verið að verki, og fýrir
bragðið urðu samtölin fölsk og óeðlileg.
Annað var enn skoplegra: í einu atriði sat
fjölskylda Alsír-Frakka við matarborð og
eins og eðlilegt var trónaði rauðvíns-
flaska mitt á milli allra réttanna. En þetta
fengu sænskir lesendur myndasögunnar
ekki að sjá, því að í þýðingunni var rauð-
vínið orðið að - vítamíni! Þetta vanda-
mál er að sjálfsögðu gamalt og klassískt,
og víkur höfundur að því. En ég hef samt
það hugboð að það hafi orðið umfangs-
meira og verra á síðustu árum, eftir að
„pólitískur rétttrúnaður“ færðist í auk-
ana. Saman við þetta vandamál fléttast
reyndar enn annað, þannig að ekki er
alltaf auðvelt að greina á milli: í alræði
markaðshyggjunnar ber það alloft við að
þegar bækur (ekki aðeins skáldsögur)
eru þýddar, eru þær styttar og aflagaðar
til að laga þær að óskum einhvers raun-
verulegs eða ímyndaðs „markaðshóps".
Þessi „pólitíski rétttrúnaður" hefur leitt
til margvíslegra deilna og mergjaðra
skopstælinga, þannig að því verður ekki
á móti mælt að þetta mál er mjög á dag-
skrá og verðskuldar ítarlega athugun.
Vonandi stingur Ástráður Eysteinsson
einhvern tíma niður penna um þetta allt
saman.
Einar Már Jónsson
Sáð í blóðugan akur
Ólafur Gunnarsson: Blóðakur, Forlagið 1996,
508 bls.
Gegnt upphafssíðu þessarar bókar er til-
vitnun í Matteusarguðspjall sem gerir
hvorttveggja í senn; skýrir nafn bókar-
innar og gefur um leið frásagnartón og
anda sögunnar. Þar er sagt ffá Júdasi fsk-
aríot og blóðpeningum þeim sem hann
fékk fyrir framsal Krists. Eftir að hann
hafði hengt sig ákváðu æðstu prestarnir
að kaupa fyrir féð „leirkerasmiðsakur til
grafreits fyrir útlendinga. Fyrir því er
akur þessi kallaður Blóðakur allt til þessa
dags.“
Nú eru þessi orð margræð í vissum
skilningi, en þó blasir við að sá blóðakur
sem Ólafur Gunnarsson skírskotar til og
lýsir í þessari sögu er íslenskt þjóðfélag
samtímans. Sagan er breið lýsing á þessu
þjóðfélagi og því lífi sem þar er lifað, og
skyggnir um leið innviði þess, suma all-
fúna. Hún er því ádeiluverk og á það
sammerkt með til dæmis Atómstöð
Halldórs Laxness að spretta beint upp úr
líðandi stund, fjalla um valdatafl ráðandi
afla og ríkisstjórnar án þess að það verði
á nokkurn hátt pínlegt að forsætisráð-
herra Blóðakurs sé ekki Davíð Oddsson.
Ólafur fer mjög nálægt raunveruleikan-
um, en tekst samt að forðast að menn fari
að máta persónur og leikendur, eins og
Laxness lenti í á sínum tíma. Þetta er
vandfetað einstigi og flóknara mál en
margir kynnu að halda. En sagan er ekki
einungis ádrepa á samtímann, heldur
hefur hún líka mjög sterkan siðferðileg-
an boðskap, sem skapar henni ákveðna
sérstöðu í bókmenntum síðustu ára.
Ólafur sáir fræjum kristinnar siðfræði í
116
TMM 1997:4