Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Page 117

RITDÓMAR
íslenskir menntamenn voru einnig ein-
angraðir í Kaupmannahöfh, og milli
þessara tveggja hópa var lítill sem enginn
samgangur. Þó er ein merkileg undan-
tekning frá því: þegar Jónas dvaldist í
Sórey, var hann þar í návígi við tvö þekkt-
ustu skáld Danmerkur á þessum tíma,
B.S. Ingemann og Carsten Hauch, og er
greinilegt að hann hefur haft talsvert sam-
neyti við þessa menn. Frá þessu segir Páll
Valsson ýmislegt og tekur upp skemmti-
lega kafla úr bréfum Jónasar, en hér finnst
mér samt að hann hefði átt að kafa dýpra:
svo vill til að þessi tvö dönsku skáld höfðu
alveg sérstakar ástæður til að veita eftir-
tekt íslenskum bókmenntamanni, sem
einnig hafði ferðast víða um land sitt.
Árið 1826 gaf Ingemann út skáldsögu
sína „Valdimar sigursæla“ sem var fýrsta
verkið í miklum sagnabálki um sögu
Danmerkur á 13. og 14. öld. Oft er sagt að
þessar sögur séu í anda Walters Scott, en
það er ekki nema hálfur sannleikurinn.
Glæsileg byrjun „Valdimars sigursæla“
sem segir frá æfilokum sagnaritarans
Saxa hins málspaka gefur nefhilega til
kynna hvað vakti fyrir Ingemann: að
semja e.k. „framhald“ af Danasögu Saxa,
með vinnubrögðum hans, eins og menn
skildu þau á þessari rómantísku öld, og
skýrir það nokkuð þau ffávik sem þar er
að finna frá sagnastíl meistarans skoska,
og eru lesendum kannske til trafala í nú-
tímanum. Því er ekki að efa að Ingemann
hafði lifandi áhuga á norrænni sagnarit-
un miðalda, og kannske býsna fús til að
hlýða á íslendinga, eins og meistari hans
Saxi hafði verið, þrátt fyrir „stríðnina“.
Hvað Carsten Hauch snertir, má ekki
gleyma því að hann var að vissu Ieyti „út-
lendingur“ í Danmörku eins og Jónas,
hann var fæddur og uppalinn í Noregi
fýrstu æfiárin, hafði stöðugt heimþrá eft ir
bernskulandinu og sá norskt landslag,
fjöll og dali, fyrir sér í hillingum, eins og
glögglega má finna í skáldsögu hans „Vil-
helm Zabern" (1834). Áhugamál Carst-
ens Hauchs voru víðtæk, en á þessum
fimmta tug aldarinnar beindust þau í
auknum mæli að íslenskum fornbók-
menntum, sem hann virðist um síðir hafa
lesið vítt og breitt á ffummálinu. í leiðinni
lagði hann gjörva hönd á plóginn í bók-
menntagrein sem þá stóð með talsverð-
um blóma, sem sé fornsagnastælingum,
eða skáldsögum um miðaldir þar sem
reynt var að líkja effir stíl og ffásagnar-
tækni íslendingasagna. I þeim anda skrif-
aði hann „Þorvalds sögu víðförla“, sem út
kom árið 1849. En annað er þó mun
merkilegra: á þessum sama tíma, veturinn
1848-1849, hélt hann fýrirlestra um
Njálssögu og fleiri Islendingasögur við
Kaupmannahafharháskóla, og er þar að
finna ýmsar skörpustu athugasemdir um
Njálu sem yfirleitt voru gerðar á saman-
lagðri 19. öld, og koma manni reyndar á
óvart enn í dag. Því hlýtur sú spurning að
verða áleitin, hvað þeim kunni að hafa
farið á milli, íslenska skáldinu sem orti
„Gunnarshólma" og norskfædda skáld-
inu sem hafði næmari tilfinningu fýrir
Njálu en flestir samtímamenn. Ég veit
ekki hvort nokkur hefur gaumgæft þessi
rit Hauchs til að kanna hvort þar sé ekki
að finna áhrif ffá einhverju spjalli við
Jónas, og finnst mér að Páll Valsson hefði
mátt staldra við og hugleiða hvort ekki
væri þarna hægt að opna rifu á dyrum.
Það er ástæðulítið að tíunda nokkra
smágalla á eins ágætu verki og æfisaga
Jónasar Hallgrímssonar er. Þó langar mig
til að nefha eitt smáatriði. Þegar vitnað er í
ferðadagbækur Jónasar getur lesandinn
naumast fengið aðra hugmynd en þá að
þetta séu orð skáldsins sjálfs, það er ekki
fýrr en í eftirmálanum, bls. 519, sem í ljós
kemur að tilvisanimar em í þýðingu
Hauks Hannessonar á skrifum Jónasar. Og
hvers vegna ekki að vitna beint í dagbæk-
urnar á ffummálinu, dönsku, eins og gert
er með kvæði Jónasar á því máli? Vera má
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
107