Són - 01.01.2010, Blaðsíða 187

AF ÞRÁLÁTUM DAUÐA OG UPPRISUM FRAMÚRSTEFNUNNAR 187
34 Ørum. „Nýframúrstefna sem endurtekning“, s. 149.
35 Sama rit, s. 152.
36 Bürger. Theorie der Avantgarde, s. 134.
Hugmyndin um endalok eða „dauða“ framúrstefnunnar er ekkert
einsdæmi í því umróti sem jafnan er kennt við ’68. Líkt og Tania
Ørum hefur bent á var sjöundi áratugurinn tímabil „heimsrofavona“
sem báru í sér draumsýn um endalok ríkjandi skipanar og fæðingu
nýrrar menningar er sprytti af nýrri hugveru, nýju tungumáli, nýrri
samfélagsgerð, nýrri tækni.34 Umræðan um dauða framúrstefnunnar
er þannig samofin þeirri fræðilegu umræðu tímabilsins sem birtist
m.a. með skýrum hætti í skrifum Michels Foucault um endalok
manns ins og Rolands Barthes um „dauða höfundarins“. Í umræðu
sinni um dauðayfirlýsingar sjöunda áratugarins beinir Ørum sjónum
sérstaklega að kenningu Bürgers um að verkefni sögulegu framúr -
stefnunnar hafi misheppnast og bendir á að sú kenning er samofin
vonbrigðunum sem örlög ’68 byltingarinnar ollu. Í riti Bürgers má að
hennar mati greina skýlaus vonbrigði sem brjótast fram í yfir-
lýsingum um „dauða hvers kyns útópískra eða framsækinna hreyf -
inga. Og þar sem framúrstefnan var að miklu leyti hluti af þeim upp-
tendruðu tilfinningum sem ríktu á sjöunda áratugnum, eru aðferðir
framúrstefnunnar óumflýjanlega felldar undir þann dauðadóm.“35
Raunar þarf ekki að leita langt yfir skammt til að greina skýr tengsl á
milli kenningar Bürgers og þessa sögulega baksviðs, því höfundurinn
fullyrðir í eftirmála sínum að annarri útgáfu verksins, að ritun þess
hafi sprottið af „vanda tiltekinna sögulegra aðstæðna, sem fylgdu í
kjölfar atburðanna í maí 1968 og misheppnaðs ætlunarverks stúdenta -
hreyfingarinnar í upphafi áttunda áratugarins.“36
Þegar fengist er við yfirlýsingar um dauða framúrstefnunnar er
vert að hafa í huga hvaða hagsmunir kunna að vera í húfi. Lykil -
spurningin er þessi: hver lýsir þessum dauða yfir og hvaða hag hefur
hann af því að gefa út dánarvottorðið? Til hægðarauka má skipta
þeim sem lýsa yfir dauða framúrstefnunnar í þrjá hópa. Í fyrsta lagi
eru íhaldssamir (og að hluta til afturhaldssamir) gagnrýnendur sem
eru andsnúnir framúrstefnunni og vilja óðir og uppvægir veita henni
náðarhöggið. Í þennan flokk falla jafnt skrif fræðimanna og lista -
manna sem sjá verk framúrstefnunnar sem ögrun við hefðartengslin,
sem séu uppspretta allrar þróttmikillar listsköpunar, og skrif gagn -
rýnenda sem fordæma hugmyndina um framúrstefnu sem arfleifð
fyrri tíma (oft vegna þeirrar forræðishyggju eða alræðishyggju sem