Skáldskaparmál - 01.01.1992, Qupperneq 143

Skarðið í vör Skíða
141
Það kann með öðrum orðum að vera vert að athuga hvort stílfærsla - og
þá einnig úrdráttur ('understatement’) eru ekki einfaldlega sú tækni sem
frekast er notuð þegar fjallað er um kynlíf í íslenskum miðaldasögum.
Annað atriði sem ég held að gjarnan reynist vandasamt við túlkun
íslendingasagna er hversu auðvelt er oft að lesa allan fjárann inn í þær.
Formgerð þeirra gefur lesendum tækifæri til að eiga snaran þátt í sköpunar-
ferli þeirra; hið ósagða í frásögninni er einlægt ríkjandi og gefur hugmynda-
fluginu byr. I þessu er aðdráttarafl sagnanna auðvitað að hluta til fólgið: á
góðum degi yrkir maður inn í eyðurnar eins og maður eigi lífið að leysa og
skemmtir sér konunglega. En hið ósagða er ekki bara áskorun á lesandann,
það er líka spennuvaldur í verkinu, einatt því magnaðri sem það felur í sér
fleiri andstæða möguleika, og þá um leið tæki til að setja hið harmræna og
hið skoplega á oddinn. Þegar maður veltir fyrir sér ýmsum hugmyndum sem
fram hafa komið jafnt í skrifum sem umræðum um sögurnar, kemur fyrir að
manni finnst sem þær séu flattar út með of afgerandi túlkun, spennuvaldarnir
að engu gerðir og ekki nægilegt tillit tekið til skops og harms.
Þannig má t.d. rökstyðja að spennuvaldar fari fyrir lítið þegar menn kjósa
við túlkun Njálu að velja aðeins eina skýringu á stuldinum í Kirkjubæ í stað
þess að tefla saman ólíkum kostum og draga þannig fram margræðnina sem
frásögnin býður uppá. Með svipuðum hætti má færa rök að því að það sé til
lýta þegar fólk slær því föstu að Gunnar og Njáll hafi verið hommar;
frásögnin verði harmrænni og áhrifameiri sé gert ráð fyrir að Hallgerður núi
Njáli um nasir að hann sé samkynhneigður og saki þar með bónda sinn
óbeint um hið sama. Sé svo einnig hugsað til þess að níð hefur í sögunum
allajafna táknræna merkingu og með ásökunum um ergi er öðru fremur
fullyrt að tilteknir menn standi ekki sína siðferðilegu pligt í samfélaginu, eins
og Preben Meulengracht hefur fjallað vel um, verða hommatúlkanirnar enn
síðri.16
Þegar við framangreind atriði bætist hve Islendingasögur eru ólíkar
innbyrðis, verður vandi túlkandans síst minni. I sumum sagnanna má t.d.
finna frásagnir af konum sem verða að velja milli þeirra illu kosta að standa
annaðhvort með ættinni eða eiginmanninum; sumar þurfa jafnvel að koma
upp um glæpi bróður síns til að ná fram hefndum fyrir fallinn eiginmann eins
og Þórdís, systir Gísla Súrssonar. í öðrum sögum er hins vegar sagt frá
konum sem taka saman við þá sem vegið hafa eða átt hlut að vígi föður þeirra
eða fóstra. í Reykdæla sögu er t.d. frásögn af Sigríði fóstru Víga-Skútu sem
giftist Þorgrími nokkrum sem á þátt í vígi Skútu en í Finnboga sögu frá
Ragnhildi Álfsdóttur er giftist Finnboga ramma enda þótt hann hafi fyrr
drepið föður hennar. Ákveðnir liðir eru sameiginlegir báðum frásögnunum;
konurnar bregðast t.d. báðar ókvæða við er þær vita að fóstrinn/ faðirinn er
dauður en báðar eru harla fljótar að jafna sig. Nútímalesendum kunna að
16 Preben Meulengracht Sarensen 1980. Norront nid. Odense, t.d. 16-39.