Skáldskaparmál - 01.01.1992, Síða 193

Sturlungasaga - Textar og rannsóknir
191
Johannessen telur þó að rök Hermanns fyrir því að Árni biskup hafi ritað
Njálu bendi ekki síður á Sturlu Þórðarson sem höfund að sögunni (Matthías
Johannessen 1985: 350-57). Verður raunar að draga í efa gildi aðferðarinnar
þegar unnt er að komast að eins ólíkum niðurstöðum og hvað varðar höfund
Njáls sögu með hjálp hennar.
Walter Baetke hefur gengið lengst í að fjalla um Islendingasögur sem
spegil ritunartímans. Hann hélt þeirri skoðun fram að bókmenntagreinin
sjálf og einkenni hennar sem raunsæisbókmennta ættu rætur að rekja til
lýðræðislegs þjóðskipulags og samfélagshátta á Islandi á 13. öld. Vegna þess
að íslenska þjóðveldið hafi verið ólíkt lénsveldum á meginlandinu hefði það
getið af sér annars konar bókmenntir (Baetke 1956). Svipaðar hugmyndir um
samband bókmennta og þjóðfélags koma fram hjá Jesse L. Byock í bók hans
Feud in the Icelandic Saga. Hann álítur að frásagnarform Islendingasagna og
veraldlegra samtíðarsagna eigi sér samsvörun í samfélagsháttum þeim sem
ríktu hér á miðöldum. Frásagnir af deilum og flokkadráttum sýni hvernig
ofbeldi var haldið í skefjum og lausn fundin á ágreiningsmálum en þetta hafi
verið aðalvandamálin í samfélaginu (Byock 1982). Sama skoðun kemur fram
hjá Byock í bókinni Medieval Iceland: Society, Sagas and Power þar sem
hann notar þessa sagnaflokka sem heimildir um þjóðfélagshætti á
þjóðveldistímanum, valdakerfi og auðsuppsprettur (Byock 1988). Thomas
Bredsdorff lítur hins vegar á íslendingasögur sem bæði lýsingu og túlkun á
þeim breytingum sem átt hafi sér stað í þjóðfélaginu á 13. öld: upplausn
ættarsamfélagsins sem hafi leitt til þess að Islendingar gengu Noregskonungi
á hönd. Sögurnar hafi að geyma goðsögnina um hvernig fyrirmyndar-
samfélag leysist upp af því að lög þess og réttur eru ekki virt. Fyrra ástand
endurheimtist síðan í þjóðfélagi sem reist er á kristilegri miskunnsemi
(Bredsdorff 1971: 134-45). Peter Foote hyggur þó að í Islendingasögunum
gæti lítilsvirðingar á trúarbrögðum sem rekja megi til deilna veraldlegs valds
og kirkjuvalds á Sturlungaöld (Foote 1974). Jenny Jochens telur aftur á móti
að unnt sé að benda á klerkleg áhrif í kvenlýsingum íslendingasagna og
frásögnum þeirra um hjúskapar- og kynferðismál með því að bera þær
saman við Sturlungu og þjóðveldislögin. Islendingasögur endurspegli
hvorttveggja, siðgæðishugmyndir kirkjunnar og fordóma þá gagnvart
konum sem hún hélt að Sturlungaaldarmönnum (Jochens 1980; Jochens
1986; sbr. Úlfar Bragason 1989). En Rolf Heller tekur sögur Sturlungu til
vitnis um að rómantíska ást sé að finna í Islendingasögum (Heller 1989).
Bókin Sturlungaöld, drög Einars Ól. Sveinssonar að menningarsögu 13.
aldar, byggist að miklu leyti á frásögn Sturlungu. Einar leit á Sturlungaöld
sem tíma baráttu milli hefðbundins og lærðs verðmætamats, milli íslenskra
sjónarmiða og stefnu kirkjunnar og Noregskonungs, milli íslenskrar
menningar og erlendra áhrifa. Það var skoðun hans að hið besta í menningu
aldarinnar ætti rætur í innlendri hefð og viðhorfum og trú manna á gildi
einstaklingsins (Einar Ól. Sveinsson 1940). Arnór Sigurjónsson gagnrýndi