Skáldskaparmál - 01.01.1992, Síða 235

Að kenna og rita tíða á millum
233
Meditationes piissimae de cognitione humanae conditionis sem eignuð er
honum er líka til á íslensku en í yngra handriti.12 Eftirmenn Guðmundar hafa
því kynnst ritum Bernharðs og það er hugsanlegt að sjálfum hafi honum
borist einhver þeirra í hendur en hér fer sem oftar: um þetta getum við ekki
vitað, því sagan tilfærir ekkert úr predikunum eða kenningum Guðmundar.
Við fræðumst um gerðir hans en höfundur er ekki svo liðlegur að geta þess
hvað lá að baki þeim.
Um bein áhrif sistersíanareglunnar á Guðmund verður því ekkert sannað
en ef vel er að gáð má lesa vísbendingar um trúarviðhorf hans úr sögunum.
Við höfum áður heyrt að Guðmundur stundaði ákaft bænahald en annars var
iðja hans mest að kenna og rita. Það er aðeins einu sinni að beinlínis er
minnst á kenningar Guðmundar í prestssögunni. I frásögn af ferðum
Guðmundar á Vestfirði segir svo:
Þar kom hlaupandi kona sú er Þuríður hét, er fylgt hafði Árna rauðskegg og
hafði setið í banni Páls biskups og fékk hann eigi skilið þau. En er hún heyrði
kenningar Guðmundar prests Arasonar og sá jarteinir hans, þá gerði hana engis
jafn fúsa sem að fylgja honum. Nú verður hún að leita sér ráðs að komast úr
höndum Árna því hann unni henni mikið og áttu þau mörg börn. Hún var væn
kona og komst hún með hlaupi á brott og kemur hún Mattheusmessu á fund
Guðmundar prests Arasonar og féll til fóta honum, og bað iðrunar með miklum
gráti og beiddi viðtöku og hún mætti skiljast við vandræði sína og hlaut hún svo
mikið gott af fundi hans að hún vitjaði aldrei aftur síðan til hins sama vandræðis
og fylgdi hún honum ávallt síðan þá er þau skildi eigi ófriður manna og þótti
mörgum mönnum mikils vert um þenna atburð með þeim hætti sem þar varð í
andlegri hjálp. (111)
Hér verður ekki annað séð en Guðmundi hafi með kenningu sinni tekist
að snúa konunni til betra og kristilegra lífernis. Hið sama hafði Páll biskup
Jónsson reynt en ekki tekist. Hugsanlegt er að persónulegt fordæmi
Guðmundar ráði mestu um árangur hans en hitt er og líklegt að hann hafi
verið áhrifamikill predikari, gæddur sannfæringarmætti og persónutöfrum
enda nefndur af alþýðu hinn góði.
Eitt atriði er enn sem hafa má til marks um trúarviðhorf Guðmundar eins
og þau birtast í prestssögunni og svo virðist sem höfundi sögunnar sé mjög í
mun að halda því fram. Þetta eru viðskipti Guðmundar við fátæklinga. I
sögunni segir:
hvert vor fór því fram að eytt var kaupi því öllu er hann tók og gaf hann það til
matar og klæða fátækum mönnum og frændum sínum og voru það sjö ómagar
er hann fæddi með þessu. (62)
12 Handritið mun vera frá f. hl. 15. aldar og er þessi texti prentaður í Leifar fornra
kristinna fraða íslenzkra, bls. 188-198. I þessa sömu ritgerð er auk þess vitnað í
íslensku riti sem nefnt hefur verið Speculum penitentis og er varðveitt í 15. aldar
handriti. Sjá Pedersen og Louis-Jensen, bls. 225.