Skáldskaparmál - 01.01.1992, Blaðsíða 236

234
Svanhildur Óskarsdóttir
Það kemur ekki fram að viðhorf Guðmundar sé það að trúaðir menn
megi ekkert eiga, að það sé hin eiginlega breytni eftir Kristi. (Þetta varð
höfuðdeilumál innan kirkjunnar eftir að betlimunkahreyfingum óx fiskur
um hrygg á 13. öld.) Enda var hann ekki allslaus flakkari heldur prestur sem
hafði framfærslu af því að þjónusta kirkjur og síðar biskup. En hann virðist
hafa tekið skyldu kirkjunnar og kirkjunnar manna við fátæklinga mjög
alvarlega, framfylgt henni persónulega og barist fyrir henni í krafti biskups-
embættis síns. Höfundur sögunnar leggur mikla áherslu á að breytni
Guðmundar gagnvart fátæklingum sé Guði þóknanleg og það bendir til þess
að hann hafi gengið lengra í þessu tilliti en fyrirennarar hans, athæfi hans var
umdeilt og sagan skipar Guði í lið með Guðmundi. Höfundur hnykkir á því
að örlæti sé höfuðdygð biskupa og kirkjunnar manna t.d. með því að láta svo
um mælt í frásögn af því þegar eldur er slökktur á Hólum með vatni vígðu af
Guðmundi presti:
Brandur biskup þá svo þessa skapraun að hann þakkaði Guði skaða sinn og
kenndi því um að hann hefði of línð af veitt fátækum mönnum og þætti Guði of
margt fornt vera. (84)
Hér má auðvitað með góðum vilja sjá samsvörun hjá Bernharði frá
Clairvaux. Bernharður hafði andúð á óþarfa munaði hvers konar, á prjáli í
kirkjum o.s.frv. og hvatti biskupa til að minnast þess að þeir væru þjónar
hinna veikburða og snauðu. Besta heimildin um þetta er bréf til Heinreks,
erkibiskups af Sens, sem fjallar um starf og skyldur biskupa.13 Þar minnir
hann biskup á að það fé sem fari til hóglífis klerka sé tekið af þeim
fjármunum sem kirkjunni er falið að innheimta og nota í þágu fátækra. En
það þurfti ekki Bernharð til að segja klerkastéttinni þetta. Innan hennar voru
á svipuðum tíma uppi umbótahreyfingar sem einkum fundu sér farveg í
kanúkareglu heilags Ágústínusar sem hafði miklu meiri áhrif á íslandi en
hægt er að gera ráð fyrir að sistersíanar hafi haft.
IV
Kanúkar eru vígðir menn sem hafa gengist undir klausturreglu og afsalað sér
eigum sínum. Fyrsta kanúkasetrið hér á landi var stofnað 1168 í Þykkvabæ.
Þar var fyrsti príor Þorlákur helgi Þórhallsson, síðar Skálholtsbiskup, en
hann hafði menntast í Lincoln á Englandi og í París. Þegar hér er komið sögu
heyrði íslenska kirkjan undir erkibiskupinn í Niðarósi og hafði svo verið frá
því erkibiskupsstóli var komið á fót þar árið 1153. Að því er Oluf Kolsrud
13 De moribus et officio episcoporum tractatus seu epistola XLII ad Henricum
archiepiscopum Senonensem. PL CLXXXII, dlk. 809-834.