Skáldskaparmál - 01.01.1997, Side 33

Mannlýsingar í konungasögnm
31
mennina, gjarnan með kímilegum athugasemdum. Kímni Sverris kemur fram
sem beitt háð gagnvart andstæðingunum. I ræðunni eftir dauða Erlings skakka
1179 vísar hann til loforðs erkibiskupsins um að allir sem hafa fallið í orrustu úr
liði Erlings muni komast til himna og ræðir nokkuð um hve menn skuli nú kætast
yfir þeim mörgu sem orðið hafi sáluhólpnir — þangað til hann snýr við blaðinu
og gefur í skyn að loforðunum hafi kannski ekki verið svo mjög að treysta (Ss,
kafli 38; Bagge, 1996a, 62). Enn meira sláandi er hæfileiki Sverris til að gera grín
að sjálfum sér. Snemma á ferli sínum bíður hann alvarlegan ósigur og verður að
flýja í land frá skipinu. Sverrir er í síðum kyrtli, hrasar og dettur, og liggur undir
þóftu á botni bátsins meðan mennirnir hlaupa í land yfir hann. Einn hinna
síðustu, Helgi, uppgötvar hann og bjargar honum. Helgi segir við hina: „Jlla
munum ver sciliaz við varn konung.“ Sverrir svarar: „Helgi konunga þu nu eigi i
meira lagi fyrst.“(Ss, kafli 28).
Sverrir nýtur velgengni alla ævi. Andstætt flestum öðrum konungum og
konungsefnum, eru hins vegar afgerandi umskipti í lífi hans. Hann lifir fyrstu
20—25 árin í þeirri trú að hann sé sonur Unáss kambara og þarf skyndilega að
horfast í augu við konunglegt ætterni sitt. Þessari þróun er lýst óvenju ýtarlega í
sögunni og með verulegri áherslu á upplifun Sverris afhenni (Ss, kafli 1-10; Bagge
1996a, 52 o.áfr.). I lýsingu þessa tímabils er „hinn innri maður“ meira í fyrirrúmi
en vant er í sagnabókmenntunum. Hugsunum og tilfinningum Sverris er lýst með
mikilli sálfræðilegri innlifun. Það er samt ekki um þróun að ræða í þeim skilningi
að Sverrir verði annar maður þegar þessu ferli er lokið en hann var fyrir. Fyrir
söguhöfundinum er vandamálið ósamræmið milli eðlis Sverris, eins og hann er
frá upphafi, og kringumstæðna hans - á sama hátt og í Ljóta andarunganum eftir
H.C. Andersen. Sverrir hefur konunglegt eðli, sem stafar af ætterni hans og kemur
ekki heim og saman við hinar fátæklega aðstæður á biskupssetrinu í Færeyjum.
Uppljóstrun móðurinnar um að hann sé konungssonur skýrir þessa mótsögn. 1
þessu samhengi lætur söguhöfundur Sverri fá lyndiseinkunnir sem koma illa
saman við bæði eftirmælin í lok sögunnar og þann Sverri sem við sjáum annars í
sögunni. Sverrir er skapbráður; hann er óeirinn og segist sjálfur ekki vera vel fær
til að vera prestur. Eins og honum er lýst í sögunni ætti Sverrir hins vegar að henta
ágætlega sem prestur, með greind sinni, þolinmæði, sjálfsstjórn og meinlætalegu
líferni. Tilgangurinn með því að gera Sverri skapbráðan er augljóslega að draga
fram andstæðurnar sem lýsa sér í hinu sérstaka konunglega skaplyndi og því
skaplyndi sem hæfir lágstéttarfólki eða prestum. Þær segja minna um sérstakar
lyndiseinkunnir Sverris. Söguhöfundurinn er því ekki fyllilega samkvæmur sjálf-
um sér í lýsingu sinni á Sverri — eins og yfirleitt í sögunum leggur hann aðaláherslu
á frásögnina frekar en mannlýsinguna.
Jafnt í æsku sem á fullorðinsárum verður Sverrir fyrir fleiri umskiptum en
vanalegt er um konung eða höfðingja. Flestir konungar komast til ríkis vegna
erfða eða eftir tiltölulega stutta valdabaráttu en Sverrir er hreinn skæruliðaforingi
fyrstu tvö konungsár sín (1177-1179). Hann nær fyrst viðurkenningu um meiri
hluta landsins við fall Magnúsar Erlingssonar árið 1184. Við lok valdatíma síns