Peningamál - 01.08.2001, Side 20

uðum vegna nýlegrar gengislækkunar krónunnar og
aukins gengisflökts. Þá má nefna að hlutabréfaverð
hefur haldið áfram að lækka og er Úrvalsvísitalan nú
um 9% lægri en í lok apríl. Seðlabankinn hóf að
lækka vexti undir lok mars í ljósi merkja um að of-
þensla væri byrjuð að hjaðna og að horfur voru á að
hagvöxtur myndi minnka á næstu misserum niður
fyrir langtímajafnvægisvöxt. Veiking krónunnar
undanfarnar vikur og auknar verðbólguvæntingar í
framhaldi af aukinni mældri verðbólgu komu hins
vegar í veg fyrir að framhald yrði á þessari þróun í
bráð og er það rækilega útskýrt í greinargerð til ríkis-
stjórnarinnar sem birtist í þessu hefti Peningamála.
Þá hefur það bæst við að síðustu hagtölur benda til að
krafturinn í hagkerfinu sé enn sem komið er mun
meiri en ætla mætti af umræðu um efnahagsmál að
undanförnu, eins og rakið hefur verið framar í þessari
grein, og þannig óvíst að hagvöxtur sé enn kominn
niður fyrir jafnvægisvöxt.
Í samræmi við samkomulag ríkisstjórnarinnar og
Seðlabankans frá 27. mars sl. munu vaxtaákvarðanir
bankans á næstu mánuðum ráðast fyrst og fremst af
því markmiði að verðbólga verði í kringum 2½% eigi
síðar en í árslok 2003. Verðbólguálag ríkisskulda-
bréfa til lengri tíma (5-7 ára) bendir til þess að nokk-
uð sé í land að þetta markmið hafi tiltrú markaðsað-
ila. Svigrúm Seðlabankans til þess að milda hugsan-
legan samdrátt á næstu misserum með vaxtalækk-
unum er því minna en ella. Hækki gengi krónunnar á
næstunni og/eða ef verðbólguvæntingar til lengri
tíma færast nær verðbólgumarkmiðinu mun þetta
svigrúm aukast. Aukist hins vegar líkur á skrúfu
verðlags, launa og gjaldeyrishækkana gæti Seðla-
bankinn þurft að hækka stýrivexti sína til að viðhalda
aðhaldi peningastefnunnar, jafnvel þótt fylgifiskur
þess verði meiri samdráttur í hagkerfinu en ella. Það
eina sem gæti haldið aftur af bankanum í að taka
þannig í taumana væri ef sýnt þætti að fjármálakerfið
þyldi ekki slíka vaxtahækkun, enda myndu þá erfið-
leikar þess að lokum leiða til samdráttar eftirspurnar
í hagkerfinu og þar með minni verðbólgu.
Kröfur hafa komið úr ýmsum áttum um að Seðla-
bankinn haldi þegar áfram að lækka vexti þótt verð-
bólga hafi verið á uppleið og verðbólguspár bendi til
að verðbólga verði ekki innan þolmarka fyrr en í
fyrsta lagi á miðju næsta ári. Er þá vísað til þess að
samdráttur sé hafinn í íslensku efnahagslífi og muni
magnast á næstunni. Í sumum tilfellum er því haldið
fram að Seðlabankinn fylgist ekki nægjanlega vel
með púlsi efnahagslífsins og aðrir hafi þar betri
yfirsýn. Þetta er rangt, enda leitast bankinn við að
fylgjast grannt með þróun efnahagslífs í landinu eins
og verkefni hans krefjast. Um þetta er nánar fjallað í
rammagrein 2 á bls. 18.
Í umræðunni hefur einnig verið tilhneiging til að
bera saman peningastefnuna hér á landi og í Banda-
ríkjunum og vísa til þess að Seðlabanki Íslands sé
mun óviljugri til að lækka vexti þótt aðstæður séu að
mörgu leyti svipaðar. Eins og kemur fram í ramma-
grein 3 á bls. 20-21 er þetta byggt á misskilningi þar
sem efnahagsaðstæður eru töluvert frábrugðnar þeim
sem hér eru. Þar má nefna nokkur atriði. Ofþensla í
þjóðarbúinu varð að sumu leyti meiri hér á landi en í
Bandaríkjunum, og ójafnvægi sömuleiðis. Samdrátt-
ur í Bandaríkjunum er staðfestur í tölum og er lengra
fram genginn. Það er æskilegt að gengi dals lækki og
verðbólguafleiðingar þess verða mun minni en af
lækkun krónunnar. Einnig er verðbólga mun minni í
Bandaríkjunum. Þessu til viðbótar má nefna tvennt
sem afgerandi munur er á. Í fyrsta lagi er svigrúm
bandaríska seðlabankans til að milda samdrátt mun
meira en hins íslenska þar sem peningastefna þess
fyrrnefnda nýtur meiri trúverðugleika. Lækkun vaxta
bandaríska seðlabankans veldur því ekki að gengi
falli verulega og verðbólguvæntingar rjúki upp þar
sem sú skoðun er rótföst að til lengri tíma litið muni
bandaríski bankinn halda verðbólgu í skefjum. Í öðru
lagi er munur á lagaákvæðum um markmið bank-
anna. Seðlabanki Íslands hefur verðstöðugleika sem
eina meginmarkmið peningastefnunnar. Bandaríski
PENINGAMÁL 2001/3 19
Heimild: Seðlabanki Íslands.
J F M A M J J A S O N D J F M A M J J
2000 2001
4,5
5,0
5,5
6,0
6,5
7,0
7,5
%
Raunstýrivextir Seðlabankans og ávöxtun
húsbréfa í mánaðarlok 2000-2001
Mynd 15
Raunstýrivextir
Ávöxtun húsbréfa
(gjalddagi 2022)