Peningamál - 01.11.2006, Blaðsíða 72

HRÆRINGAR INNAN PENINGAHAGFRÆÐINNAR
OG STARFSEMI SEÐLABANKA
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
6
•
3
72
að ræða hversu langt þetta samræmi nær, fara yfi r þau atriði sem enn
er deilt um og beina rannsóknum að þeim.
Undirstöður peningastefnu í lokuðu hagkerfi
Vegna þeirrar gjár sem fyrir u.þ.b. tuttugu árum var á milli kenninga
hag fræðinnar, rannsókna og líkana um peningastefnuna og
raunverulegrar framkvæmdar hennar má segja að seðlabankar hafi
starfað í hálfgerðu fræðilegu tómarúmi. Nútímapeningastefnan hvílir
hins vegar á nokkuð traustum fræðilegum og empírískum grunni
sem dregur upp nokkuð samræmdar leiðbeiningar fyrir framkvæmd
stefnunnar. Þetta samrunaferli fræða og framkvæmdar teygir sig yfi r
a.m.k. tuttugu ára tímabil, en þróunin hefur verið mjög hröð á síðustu
árum. Samrunaferlinu má skipta í fernt:
Í fyrsta lagi hafa framfarir innan þjóðhagfræðinnar og peninga-
hagfræðinnar fært fræðin nær þeim hugmyndum sem seðlabankar
hafa haft um mikilvægi og virkni peningastefnu. Í öðru lagi hefur um-
gjörð, framsetning og mótun aðgerða í peningamálum tekið breyt-
ingum sem hafa sett mark sitt á fræðin. Upptaka verðbólgumarkmiðs
er líklega skýrasta dæmið um þetta. Í þriðja lagi hafa orðið nokkur
umskipti á viðfangsefnum rannsókna. Kastljós þeirra beinist í auknum
mæli að áhugasviðum seðlabanka. Loks hefur átt sér stað uppstokk-
un í líkanasmíði í ljósi nýrrar þekkingar. Fræðimenn innan háskóla og
sérfræðingar seðlabanka vinna nú saman hörðum höndum að þróun
nýkeynesískra heildarjafnvægislíkana. Hér verður gerð nánari grein
fyrir þessum fjórum atriðum.
Fræðikenningar
Á síðustu tuttugu árum hefur þjóðhagfræðin breyst úr klofi nni og að
mörgu leyti undirstöðulausri fræðigrein í heildstæðari grein sem er
byggð á nokkuð traustum míkróhagfræðilegum grunni (e. microe-
conomic foundation). Leitin að þessum grunni þjóðhagfræðinnar stóð
sem hæst fyrir um tuttugu árum. Keynesísk líkön, sem sátu í hásæti
þjóðhagfræðinnar á blómaskeiði hennar á sjötta og sjöunda áratug
síðustu aldar, höfðu steytt á skeri óðaverðbólgu áttunda áratugarins
og harðri gagnrýni hagfræðinga á borð við Edmund S. Phelps (1967),
Milton Friedman (1968) og Robert E. Lucas (1976). Raunhagsveifl u-
kenningin (e. real business cycle theory) naut vaxandi hylli innan þjóð-
hagfræðinnar á þessum tíma en samkvæmt henni hefur peningastefna
engu hlutverki að gegna. Í þeim líkönum ríkir fullkomin samkeppni,
verð og laun eru auðbreytanleg og hagkerfi ð er ætíð í jafnvægi. Hag-
kerfi ð sveifl ast úr einu kyrrstæðu jafnvægi (e. steady state) í annað fyrir
tilstilli búhnykkja og áfalla sem eiga uppruna sinn í tækniframförum,
smekk fólks eða ríkisfjármálum. Þetta var verulega á skjön við reynslu
seðlabanka og niðurstöður rannsókna sem sýndu fram á tregbreytan -
leika launa og verðs. Þeirri skoðun óx engu að síður ásmegin meðal
fræðimanna innan háskóla að seðlabankar ættu að halda að sér hönd-
um þar sem aðgerðir þeirra væru áhrifalitlar og gerðu meira ógagn en
gagn. Helst var viðurkennt að óvænt stefnubreyting í peningamálum
gæti haft einhver áhrif.
Á síðustu árum hefur skapast nokkuð víðtæk sátt um hina svo-
kölluðu nýkeynesísku nálgun. Nýkeynesísk hagfræði sameinar annars