Peningamál - 01.11.2006, Qupperneq 77

HRÆRINGAR INNAN PENINGAHAGFRÆÐINNAR
OG STARFSEMI SEÐLABANKA
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
6
•
3
77
að ýmsum þáttum, t.d. skorti á hagfræðilegum grunni, meðhöndlun
væntinga, spágetu þeirra samanborið við einföld tímaraðalíkön, undir -
liggjandi aðferðafræði og framsetningu efnahagslegs taps í tengslum
við verðbólguhjöðnun. Svo að vitnað sé til orða Pesarans og Smiths
(1995): „Líkönin gáfu ekki rétta mynd af gögnunum [, ...] gáfu ekki
rétta mynd af fræðunum [... og] nýttust ekki sem skyldi við hagnýta
spágerð og stefnumörkun“, (Pesaran og Smith, 1995: 65-66).
Nýkeynesísk líkön eru nýjasta kynslóð líkana og hafa þau náð
mikilli útbreiðslu á stuttum tíma, bæði innan fræðigreinarinnar og
meðal seðlabanka. Miðlunarferli peningastefnunnar er í forgrunni
í þessum líkönum og framsetning þeirra er í takt við það sjónarmið
að meginhlutverk peningayfi rvalda sé að veita verðbólguvæntingum
trúverðuga kjölfestu. Í næsta kafl a verður litið nánar á þessi líkön.
Nýkeynesísk líkön
Nýkeynesísk líkön eru meðfærilegur rammi til greiningar á bestu
mögulegu peningastefnu. Sambland dýnamískra hámörkunaraðila,
tregbreyt anlegra nafnstærða (e. nominal rigidities) og annarra mark-
aðsbresta eykur skilning á miðlun ýmissa gerða áfalla og gefur kost á
að fi nna bestu hugsanlegu peningastefnuna út frá velferð argreiningu.
Nýkeynesísk líkön sameina lykilþætti frá (i) einföldum (kyrrstæð-
um) líkönum, eins og t.d. IS-LM-líkaninu, (ii) keynesískum áherslum á
mikilvægi ófullkominnar samkeppni, verðálags (e. mark ups) og kostn-
aðarsamra verðbreytinga, og (iii) tímatengdum heildarjafnvægislíkön-
um, sem eiga rætur í raunhagsveifl uskólanum.
Lítið nýkeynesískt líkan fyrir lokað hagkerfi samanstendur í gróf-
um dráttum af þremur þáttum: Í fyrsta lagi væntingabundnum IS-ferli,
sem er í raun Euler-jafna fyrir hámörkunarvanda heimilanna.5 Ferill-
inn lýsir eftirspurnarhlið hagkerfi sins og tengir raunumsvifi n í hagkerf-
inu við væntanleg (og stundum liðin) raunumsvif og raunvexti. Í öðru
lagi verðmyndunarjöfnu, þ.e. nýkeynesíska Phillipsferlinum, sem má
leiða út frá ýmiss konar verðmyndunarhegðun fyrirtækja (sjá Roberts,
1995). Ferillinn lýsir framboðshlið hagkerfi sins og skýrir verðbólgu með
væntanlegri (og stundum liðinni) verðbólgu og mælikvarða umfram-
eftirspurnar. Loks er peningastefnuregla, sem annaðhvort er tilgreind
beint eða leidd út frá lágmörkun á tapfalli seðlabanka. Stýrivextir eru
því iðulega ákvarðaðir með viðbragðsfalli þar sem peningayfi rvöld
bregðast við framleiðsluspennu (e. output gap) og verðbólgu, væntri
eða liðinni.6
5. Euler-jafna er lausnarskilyrði fyrir hámörkunarvanda heimila og lýsir því hvernig neysla
heimila verður að þróast í tíma til að hámarka nytjar heimila á líftíma þeirra miðað við
útgjaldaskorður. Sem dæmi má nefna að ef heimili velja að draga örlítið úr núverandi
neyslu og nýta sparnaðinn til að auka neyslu á síðari tímabilum, kveður Euler-jafnan svo á
að jaðarkostnaður og jaðarábati þessarar ákvörðunar verði að vera jafn. Í einföldum litlum
þriggja jafna nýkeynesískum líkönum er notast við línulega nálgun af þessari Euler-jöfnu
(oftast að gefinni 0% verðbólgu í kyrrstæðu jafnvægi) og hún skrifuð á framleiðsluspennu-
formi þar sem í þeim er hvorki fjárfesting né ríkisútgjöld og einkaneysla því jöfn framleiðsl-
unni.
6. Mörgum stærri líkönum seðlabanka má einnig skipta niður í þrennt með þessum hætti
þrátt fyrir að þau byggist á nákvæmari skiptingu heildareftirspurnar og flóknari verð- og
launamyndun. Eftirspurnarhlið slíkra líkana samanstendur af jöfnum sem skýra einkaneyslu,
fjárfestingu og nettóútflutning m.a. með þróun raunvaxta og raungengis. Framboðshliðin
samanstendur af jöfnum fyrir verð- og launamyndun og tengslum gengisbreytinga og
verðlags.