Peningamál - 01.07.2007, Blaðsíða 62

ERLEND STAÐA ÞJÓÐARBÚSINS OG ÞÁTTATEKJUR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
7
•
2
62
Hrein erlend staða hefur versnað meira
en viðskiptahallinn gefur tilefni til
Afgangur á viðskiptajöfnuði er vísbending um að hluti af sparnaði
landsmanna hafi verið notaður til að fjárfesta erlendis eða til þess að
greiða niður erlendar skuldir. Sé hins vegar halli á viðskiptajöfnuði
eru landsmenn aftur á móti að eyða um efni fram og safna erlendum
skuldum. Með réttu ætti uppsafnaður viðskiptajöfnuður því að endur -
speglast nákvæmlega í þróun hreinnar erlendrar stöðu þjóðarbúsins.
Nokkuð gott samræmi var á milli uppsafnaðs viðskiptahalla og hreinn-
ar erlendrar stöðu þjóðarbúsins fram til ársins 2000 (sjá mynd 9). Fram
til ársins 1995 var erlendri lántöku og eignamyndun stýrt af opinberum
aðilum og lítið um hvort tveggja beina fjárfestingu erlendis og fjárfest-
ingu í erlendum verðbréfum. Með EES-samkomulaginu varð gjörbreyt-
ing á heimildum innlendra aðila til erlendra fjárfestinga. Í tengslum við
einkavæðingu bankanna, sem hófst á ný árið 1998 og lauk árið 2003,
jukust bæði eignir og skuldir innlendra aðila erlendis gífurlega.
Þróun skuldastöðunnar frá og með árinu 2000 er talsvert óhag-
stæðari en uppsafnaður viðskiptajöfnuður virðist gefa tilefni til. Mynd
9 sýnir uppsafnaðan viðskiptahalla ásamt þróun hreinnar erlendrar
stöðu frá árinu 1996, en það ár var um það bil jafnvægi í viðskiptum
Íslands við útlönd. Helsta skýringin á þessu ósamræmi liggur í virðis -
breytingum eigna og skulda. Á árunum 2000-2002 var til að mynda
talsvert verðfall á erlendum hlutabréfamörkuðum sem ætla má að hafi
rýrt virði erlendrar verðbréfaeignar Íslendinga um rúmlega 72 ma.kr. Á
móti vegur að á sama tíma jókst virði erlendra verðbréfa í krónum talið
um sem nemur rúmlega 21 ma.kr. vegna veikingar krónunnar.
Hverju hafa erlendar eignir skilað í þjóðarbúið?
Hér að framan hefur verið fjallað um eignamyndun og skuldasöfnun
Íslendinga erlendis. Bent hefur verið á að eignir og skuldir hafa aukist
mikið á allra síðustu árum og að það eitt og sér hafi í för með sér
aukið vægi þáttatekna í viðskiptajöfnuði. Með þessa þróun í huga er
áhugavert að skoða ávöxtun þessara eigna í eigu innlendra aðila og
samsvarandi þróun skulda (sjá mynd 10).
Hafa tekjur af erlendum eignum hækkað í samræmi
við aukningu þeirra?
Athygli vekur að um 41% af erlendum eignum þjóðarbúsins er það
sem fl okka má sem áhættufjárfestingu, þ.e. bein fjárfesting og hlutafé
í verðbréfafjárfestingu. Aðeins um 14,6% skulda falla hins vegar undir
þessa skilgreiningu. Eins og rakið var hér að framan er aðeins eitt
land sem hefur hærra hlutfall af vergri landsframleiðslu sinni bundið
í erlendri áhættufjárfestingu. Fyrirfram mætti því ætla að arðsemi af
erlenda eignasafninu sé hærri en af erlenda skuldasafninu.
Tafl a 2 Samsetning erlendra skulda Íslendinga 1995 og 2006
Staða beinnar
fjárfestingar Skulda- Seðlar og Viðskipta- Aðrar
(skuld) Hlutafé skjöl Lán innstæður skuldir skuldir
1995 3% 0% 48% 46% 0% 2% 1%
2006 9% 6% 63% 16% 6% 0% 0%
Heimildir: Útreikningar höfunda, Seðlabanki Íslands.
Mynd 9
Uppsafnaður viðskiptahalli og
þróun hreinnar erlendrar stöðu
Ma. kr.
Uppsafnaður viðskiptahalli
Þróun hreinnar erlendrar stöðu
100
-100
-300
-500
-700
-900
-1.100
-1.300
‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99‘98‘97‘96