Skírnir

Árgangur

Skírnir - 01.04.1989, Síða 242

Skírnir - 01.04.1989, Síða 242
236 HELGI ÞORLÁKSSON SKÍRNIR sem ritað hafa um þjóðveldið hafi ekki sinnt hugmyndum þjóðveldis- manna um tíma og rúm sérstaklega mikið. Hastrup lofar því í inngangi að athuganir sínar í fyrri hluta bókarinnar m. a. á tíma og rúmi, muni varpa ljósi á sögu þjóðveldisins og endalok þess en einhvern veginn fer lítið fyrir því, sbr. niðurstöður um tímann í lokakafla (bls. 238). En þessir kaflar gefa henni færi á að prófa og kynna líkön sín. Hún kemst að þeirri niðurstöðu að fjórðungur hafi ráðið miklu um skynjun Islendinga á rúmi, nánast ráðið áttatáknum ferðalanga á þjóðveldistíma, sé rétt skilið. Menn sem ferðuðust um Suðurland miðuðu t. d. við að fara út og austur (Hastrup segir reyndar út : inn, bls. 54) og menn í Borgarfirði fóru vestur og suður og var alltaf miðað við fjórðungana en ekki réttar áttir. Þannig töldust þeir fara vestur sem stefndu í Vestfirðingafjórðung þótt þeir færu kannski í raun beint í norður. Þetta skýrir hún með því að jafnan hafi verið ferðast meðfram ströndinni (bls. 55). Af einhverjum ástæðum gerir hún lítið úr öðrum átta- táknum, t. d. upp: ofan á Suðurlandi (sbr. Njálu). Skýring hennar, að jafn- an hafi verið ferðast með strönd, er auðvitað misskilningur, þjóðveldis- menn ferðuðust mjög mikið um hálendið, t. d. Kjöl, og Sámsvegur er fræg- ur úr Hrafnkelssögu, þótt hann hafi kannski verið fáfarinn. Þessi misskiln- ingur hefur líka áhrif á túlkun hennar á samfélaginu sem „vorum lögum“ og villta svæðinu, heimi útlaga sem hún finnur stað í Odáðahrauni (bls. 144-5) en hugmyndir um það sem stað útlaga eru sennilega frá seinni öldum, til orðnar þegar ferðir um Sprengisand og Odáðahraun fóru að verða strjálar og lögðust af. Þetta er þó ekki einhlítt; Grettissaga sýnir trú á veru útlaga og óvætta inni á miðhálendi og kann því Hastrup að hafa rétt fyrir sér í því að þetta hafi verið almennt viðhorf ájþjóðveldistíma, þrátt fyrir tíðar ferðir um Kjöl og Sprengisand og jafnvel Odáðahraun. En óvíst er þetta. Almennt má segja að líkönin sem Hastrup notar geti verið gagnleg þegar lýst er stjórnkerfinu (og öðrum kerfum) samkvæmt lögum eða öðrum normatífum heimildum og var nefnt dæmi um það. Hinsvegar er erfitt að sjá að líkönin sýni innri veikleika stjórnkerfisins en e. t. v. má gera betur á þessu sviði. Hastrup telur að líkönin sjálf geti sýnt þróun stjórnkerfisins og breytingar á því og tekur dæmi af skák þar sem tvö samlit peð eru á sömu línu. Ef við þekkjum reglurnar eigum við að vita að annað peðið hefur drepið mann, segir Hastrup. Þannig á lýsing kerfisins að geta sýnt okkur breytingar (bls. 247). Líkingin er snjöll en mér virðist vanta dæmi um þetta. Hastrup vill skýra breytingar á kerfinu og gerir það fyrst og fremst með því að kynna sér sögu þjóðveldisins og rekja breytingarnar til utanaðkomandi áhrifa. í þessu starfar hún sem sagnfræðingur eftir því sem ég fæ best séð, en gerir sig seka um ýmsar yfirsjónir og fljótfærnislegar ályktanir sem sum- ar hafa verið nefndar. Hvað eftir annað lýsir Hastrup sögulegri þróun sem á að hafa orðið fyrir 1100. Hún gerir t. d. ráð fyrir að engir leiguliðar hafi verið til framan af íslandsbyggð, þeir hafi komið þegar þrælahald lagðist af og skiptir þetta miklu máli í líkani hennar fyrir stéttir (bls. 106 o. áfr., 117), en auðvitað vitum við ekkert með vissu um þetta. Þá leggur hún mjög mik-
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144
Síða 145
Síða 146
Síða 147
Síða 148
Síða 149
Síða 150
Síða 151
Síða 152
Síða 153
Síða 154
Síða 155
Síða 156
Síða 157
Síða 158
Síða 159
Síða 160
Síða 161
Síða 162
Síða 163
Síða 164
Síða 165
Síða 166
Síða 167
Síða 168
Síða 169
Síða 170
Síða 171
Síða 172
Síða 173
Síða 174
Síða 175
Síða 176
Síða 177
Síða 178
Síða 179
Síða 180
Síða 181
Síða 182
Síða 183
Síða 184
Síða 185
Síða 186
Síða 187
Síða 188
Síða 189
Síða 190
Síða 191
Síða 192
Síða 193
Síða 194
Síða 195
Síða 196
Síða 197
Síða 198
Síða 199
Síða 200
Síða 201
Síða 202
Síða 203
Síða 204
Síða 205
Síða 206
Síða 207
Síða 208
Síða 209
Síða 210
Síða 211
Síða 212
Síða 213
Síða 214
Síða 215
Síða 216
Síða 217
Síða 218
Síða 219
Síða 220
Síða 221
Síða 222
Síða 223
Síða 224
Síða 225
Síða 226
Síða 227
Síða 228
Síða 229
Síða 230
Síða 231
Síða 232
Síða 233
Síða 234
Síða 235
Síða 236
Síða 237
Síða 238
Síða 239
Síða 240
Síða 241
Síða 242
Síða 243
Síða 244
Síða 245
Síða 246
Síða 247
Síða 248
Síða 249
Síða 250
Síða 251
Síða 252
Síða 253
Síða 254
Síða 255
Síða 256
Síða 257
Síða 258
Síða 259
Síða 260

x

Skírnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Skírnir
https://timarit.is/publication/59

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.