Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Blaðsíða 13

12
hvort hann sé jákvæð eða neikvæð persóna.12 Einnig má benda á ítarlega
túlkun Torfa Tulinius á Egils sögu sem snýst að nokkru leyti um margræðni
og leik tungumálsins.13 Þá hefur sá er þetta ritar vakið athygli á ýmsum
tegundum margræðni í fornsögunum sem benda til að höfundar sagnanna
hafi verið áhugasamir um að láta áheyrendur taka þátt í að skapa merkingu
textans.14 Íronía hefur auðvitað blandast í fleiri túlkanir á sögunum enda er
hún í eðli sínu stórmál: íronía er alstaðar.
orð Skapta Þóroddssonar sem vitnað var í hér að framan eru gott dæmi
um áhuga sagnaritara miðalda á tvísæinu. Samkvæmt Skapta á hver atburð-
ur margar hliðar og hann má túlka á marga vegu: jafnan er hálfsögð saga ef
einn segir.15 Þetta merkir að í sögu sem unnin er úr veruleikanum (og þar
með íslenskum miðaldasagnaritum) hlýtur jafnan að felast ákveðið tvísæi
þar sem veruleikinn á bak við söguna verður ævinlega marghliða í frásögn.
Þannig vekur höfundur Grettis sögu í felum á bak við sögupersónu sína
athygli á þeirri sérstöku stöðu sem bæði miðaldalesendur og nútímatúlk-
endur eru í andspænis íslenskum sagnaritum miðalda.16 Þar er ekki aðeins
á ferð tvöföld merking sköpuð af forminu sem finna má í öllum verkum
þar sem sögupersónur taka til máls og tala þá fyrir sjálfa sig en á bak við
þær talar sjálfur höfundurinn (og þá er átt við söguhöfundinn eða textann,
eftir því hvernig það er útfært í samskiptalíkaninu) og getur þá ýmist verið
sammála persónunum eða ekki,17 en enn fremur viðbótarmerkingarlög þar
sem á bak við textann eru væntanlega raunverulegir atburðir en umfram
allt ýmsar túlkanir á þeim og síðan löng frásagnarhefð sem sagnaritarinn
12 Robert G. cook, „The Reader in Grettis saga,“ Saga-Book 21 (1984–85), bls.
133–54.
13 Torfi H. Tulinius, Skáldið í skriftinni: Snorri Sturluson og Egils saga, Reykjavík: Hið
íslenska bókmenntafélag og Reykjavíkur Akademían, 2004, einkum bls. 117–25.
14 Ármann Jakobsson, „Some Types of Ambiguities in the Sagas of the Icelanders,“
Arkiv för nordisk filologi 119 (2004), bls. 37–53.
15 Þetta er ekki nýmæli í íslenskri miðaldasagnaritun heldur má sjá vangaveltur af
þessu tagi hjá sagnariturum frá örófi alda, sjá m.a. François Hartog, The Mirror
of Herodotus: The Representation of the Other in the Writing of History, Janet Lloyd
þýddi, Berkeley: Univ. of california Press, 1988, bls. 289–94.
16 Að einhverju leyti á þessi vandi við um öll sagnfræðirit en hann er þeim mun meiri
eftir því sem höfundurinn er „ósýnilegri“ og erfiðara að festa hendur á hans stöðu
í verkinu.
17 Söguhöfundur er hið hefðbundna íslenska bókmenntahugtak um „höfundinn í text-
anum“ eða merkingu textans óháð þeirri lífveru eða lífverum sem skapaði hann.
ÁRMAnn JAKoBSSon