Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Blaðsíða 219

218
finnst Evrópumenn sérlega góðir í því að átta sig á hvernig hlutirnir eru í
raun og veru, en íronistinn tekur eftir því hvað þeir eru fljótir að skipta um
sjálfsmynd – fljótir að endurskapa sjálfa sig.
Frumspekingurinn telur það ófrávíkjanlega vitsmunalega skyldu að
setja fram rök fyrir umdeildum skoðunum sem maður kann að hafa – rök
sem byggja á tiltölulega óumdeildum forsendum. Íronistinn telur að slík
rök – rökfræðilega gild – séu út af fyrir sig ágæt og gagnleg sem tæki til
að útlista, en á endanum þó ekkert annað og meira en leiðir til að fá fólk
til að breyta venjum sínum án þess að þurfa að viðurkenna að hafa gert
það. Íronistinn hefur mestan áhuga á díalektískum rökum í þeim skiln-
ingi að útgangspunkturinn er orðaforði frekar en yrðing. Aðferð hans er
endurlýsing frekar en ályktun. Íronistar einbeita sér að því að endurlýsa
flokkum hluta og atburða með málnotkun sem byggir meðal annars á
nýyrðum í þeirri von að með því fái þeir fólk til að tileinka sér þessa mál-
notkun og auka við hana. Íronistinn vonar að þegar honum hefur lánast
að nota gömul orð í nýrri merkingu, að ekki sé minnst á splunkuný orð,
muni fólk ekki lengur spyrja spurninga sem orðaðar eru með gamla orða-
forðanum. Þannig er rökfræði í augum íronistans þerna díalektíkurinnar.
Frumspekingurinn telur díalektík hins vegar vera tegund mælskulistar,
sem í hans augum er ómerkilegur staðgengill rökfræðinnar.
Ég hef skilgreint „díalektík“ sem tilraunina til að tefla einum orðaforða
gegn öðrum, frekar en að stakar fullyrðingar séu teknar fyrir. Með þessum
hætti er endurlýsing að hluta látin koma í stað ályktunar. Ég nota orðið
„díalektík“ sem ættað er frá Hegel vegna þess að ég tel fyrirbærafræði
Hegels í senn upphaf og endi hefðarinnar frá Platoni til Kants og í raun
viðmiðið um getu íronistans til að nýta til fulls möguleika stórfelldrar
endurlýsingar. Frá þessu sjónarhorni er hin svokallaða díalektíska aðferð
Hegels ekki rökferli eða leið til að sameina hugveru og hlutveru, heldur
bókmenntaleg færni – færni til að færa sig milli skynheilda með snöggum
en fyrirstöðulausum skiptum eins orðaforða fyrir annan.
Í stað þess að halda gömlu orðaleppunum og beita aðgreiningum til að
rjúfa ekki samhengi þeirra, breytti Hegel stöðugt orðaforða gömlu lepp-
anna; í stað þess að byggja upp heimspekilegar kenningar og rökstyðja
niðurstöður á grundvelli þeirra, forðaðist hann rökfærslur með því að víxla
orðaforðum og skipta þar með stöðugt um umræðuefni. Í raun, þótt kenn-
ingin sé önnur, gaf hann hugmyndina um að komast að sannleikanum upp
RIcHARD RoRTY