Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2015, Blaðsíða 34

33
ókennileg svo að ný sýn opnast þegar vel tekst til. Líkur benda til að menn
sjái í fyrstu viðteknu þekkingarformgerðirnar og í bröndurum kemur nið-
urrifsgrindin oft ekki til sögunnar fyrr en með smellinni setningu í blálok-
in;7 í íroníu er hins vegar algengt að skipt sé milli margra ramma. Þá eiga
einatt við orð Richards Rorty: „Andstæða íroníu er heilbrigð skynsemi“8;
svo augljós er uppreisnin gegn viðteknum flatneskjuhugmyndum og þar
með tilteknum samfélags- eða menningareinkennum.
Í ofanálag miðlar íronískur skáldskapur gjarna sterkum tilfinningum.
Hið ósagða kallar ekki aðeins á að lesandi leggi sitt til málanna heldur hlíf-
ir þeim sem talar við að orða það sem gengur honum nærri, í sömu mund
og hann tjáir það. Mestumvert er þó sennilega að áhrifarík íronía er hugs-
anaferli verðandinnar; vitnisburður þess að fyrirbærin eru ekki bara heldur
geta orðið allt annað – sbr. að skilningur manna breytist þegar þeir átta sig
á að aðrar þekkingarformgerðir rekast á þær sem þeir hafa eygt í upphafi.
Ekki er heldur alltaf hægt að henda reiður á hver niðurstaða íroníunnar er
nákvæmlega – af því að margræðni er gjarna einkenni árekstra í henni.
Sé skáldskapur reglulega ísmeygilegur, er eins víst að þar sé leikið
bæði með húmor og íroníu þannig að þau fléttist saman. Slíkur skáld-
skapur ætlar lesendum mikinn hlut við merkingarsköpun. Tjáningin er
óvenju margræð, hinn þögli árekstur ýtir þegar best lætur við ímyndunar-
afli þeirra og virkjar ólíka reynslu þeirra, þekkingu og sýn á heiminn með
ýmsum hætti. og að þeim orðum sögðum skal litið á þrjú ljóð Sigfúsar og
gerðar tilraunir til að útleggja þau.
III
XVI ljóð Handa og orða hefur nokkra sérstöðu meðal annarra ljóða bók-
arinnar og kallar þar með að sínu leyti á að því sé sinnt með sérstökum
hætti. Þegar ég var ung kallaði ég það uppáhaldsættjarðarljóðið mitt – og
flissaði um leið. Það er fimm erindi, mislöng, og hefst svo:
Jón Karl Helgason og Torfi Tulinius, Reykjavík: Bókmenntafræðistofnun Háskóla
Íslands, 2008, bls. 42−62.
7 Sbr. það sem segir um tilgátu Giora í neðanmálsgrein 5.
8 Richard Rorty, „Einkaíronía og von frjálslyndisins“, bls. 213 í þessu hefti. Tekið skal
fram að Rorty skilgreinir íroníu með hliðsjón af orðaforða og orðfæri (e. vocabul-
ary).
„VEGIR SEM STEFnA […] BEInT ÚT Í HAFSAUGA“