Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1995, Qupperneq 47

SIGURÐUR KRISTINSSON:
Systurnar við Sænautavatn og afkomendur þeirra
Vatnið og heiðin
Skammt sunnan hringvegar á miðri Jökuldalsheiði er Sænautavatn í
lægð milli Sænautafells (736 m) að vestan og Bjallkolluhrauns (624 m)
að austan. Vatnið er aflangt frá norðri til suðurs, 3 1/2 km á lengd en
varla meira en km á breidd og liggur í 525 m hæð yfir sjó. Afrennsli
vatnsins, Lónskvísl fellur norður til Hofsár í Vopnafirði. Við báða enda
vatnsins eru grasgefnir flóar með sléttum og greiðfærum stararengjum í
votlendi en laufslægjubalar hér og hvar í þurrlendi. Vötn eru mörg í
heiðinni og vel gróin votlendi við þau. Hér er kjörlendi heiðafugla, álftir
og gæsir á vötnum, jafnvel kríur, vaðfuglar í votlendi en spörfuglar í
móum, börðum og urðum. Mikil silungsveiði er í flestum vötnum.
Einstaka sel voru áður í heiðinni og benda örnefni til þess. Föst búseta
var ekki í hinni eiginlegu heiði en munnmæli eru um byggð sunnan
hennar í Brúardölum. Nýlega hafa strjálar rústir þar verið rannsakaðar
og virðast niðurstöður staðfesta munnmælin.
Vestan að heiðinni liggja Möðrudalsfjallgarðar og Þríhymingsfjall-
garður sunnar. Aður fyrri var búið á örfáum stöðum vestan fjallgarða, í
Möðrudalssókn, sem á 19. öld teygði sig í norðvesturhluta þess svæðis,
sem við nefnum nú Jökuldalsheiði. Astæðan var sú að Möðrudalur tald-
ist eiga landið. Hann er nú eini bærinn í byggð á heiðalöndum Norður-
Múlasýslu. Þar virðist hafa verið búið samfellt frá landnámi. Níu hund-
ruð ár liðu frá landnámi uns byggð var upp tekin í Jökuldalsheiði.
Byggð hófst í heiðinni eftir 1840. Byggt var á Háreksstöðum í landi
Skjöldólfsstaða í norðurheiði sumarið 1841. Arið 1843 var byggt á Gest-
reiðarstöðum í norðurheiði en Rangalóni og Sænautaseli í suðurheiði.
Býlin eru sitt við hvorn enda Sænautavatns, Rangalón við norðurendann
en Sænautasel við suðurendann. Hið fyrrnefnda var í fornu landi Möðru-
dals en hið síðara í landi Hákonarstaða. Sú villa sést nú víða að byggt
hafi verið upp á Rangalóni sumarið 1844 en tvær öruggar heimildir eru