Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Blaðsíða 37

Líf hirðingja hentar samtímanum illa
Barátta smábænda fyrir að halda landnæði sínu þyngist um allan helming
á svæðum þar sem átök eða styrjaldir geisa. Fátt afhjúpar réttleysi og bág
kjör kvenna eins og ófriður og því miður er það svo að víða þar sem
eignarréttur kvenna nýtur lítillar sem engrar verndar grefur stríðsrekstur
einnig undan honum. Karlar og drengir eru sendir í stríð en konum er
gert að sjá um börn og gamalmenni og standa vörð um ræktarlandið. Ef
fjölskyldan hrekst á flótta vegna stríðsátaka hafa konur oft litla sem enga
tryggingu fyrir því að geta snúið aftur til síns heima. Eins og við fráfall
maka geta ættingjar eða nágrannar hafa sölsað undir sig jörðina og eftir
standa konur og börn slypp og snauð.
Um þessar mundir er sótt að hefðbundnum umráðarétti fólks yfir
ræktunarlandi um alla sunnanverða Afríku að sögn þeirra sem best til
þekkja. Tilkall tiltekinna hópa eða ættbálka til ræktar- eða beitilands sem
byggist á gamalli og oftast munnlegri hefð er ógnað, m.a. af verktökum
í námuiðnaði og ferðamannaþjónustu, af spilltum héraðshöfðingjum og
stjórnmálamönnum sem bera ekki fyrir brjósti hag fólksins, sem á allt
sitt undir því sem landið gefur. Aldargamall lífsmáti hirðingja hefur mátt
víkja fyrir borgarmyndun og eignarréttarlöggjöf sem tekur ekkert tillit til
hefðarinnar um sameign á landinu sem líf hirðingjans byggist á. Óhætt er
að fullyrða að líf hirðingjanna, að taka sig upp eftir árstíðum og árferði,
hentar samtímanum illa.
Vonin um skjótfenginn gróða ræður för
Svo virðist sem baráttan fyrir rétti kvenna til eignar og arfs nái nú augum
og eyrum almennings og ráðamanna, ekki síst fyrir tilstilli rannsókna
og verkefna á vegum stofnana Sameinuðu þjóðanna og félagasamtaka á
sviði þróunar- og mannúðarmála. Ýmsar stofnanir Sameinuðu þjóðanna
(SÞ) vinna að því að gera konum til sveita ljós réttindi sín í þessum
efnum og eru FAO, UN-HABITAT og UNIFEM þar á meðal. Frjáls
félagasamtök, t.d. Oxfam í Bretlandi, hafa einnig beitt sér fyrir bættum
réttindum kvenna, t.d. með fræðslu og með því að beita ríkisstjórnir
þrýstingi til góðra verka.
Oxfam segir áberandi að lítið sem ekkert sé hlustað á raddir kvenna
eða annarra sem eiga hagsmuna að gæta þegar stjórnvöld vilji ráðstafa
landi eða slá eign sinni á svæði sem teljast til almennings, eða eru
hefðbundin beitarsvæði hirðingja. Vonin um skjótfenginn gróða ræður
för. Yfirvöld og verktakar fara oftast létt með að hafa land af fólki sem er
illa upplýst um réttindi sín og varla í aðstöðu til þess að verja þau. Það er
höfuðatriði að gera sér grein fyrir því að baráttan fyrir réttlæti og jafnræði
við skiptingu jarðnæðis verður ekki skilin frá baráttunni gegn fátækt og
fyrir mannsæmandi lífi öllum til handa. Aðgengi og umráðaréttur yfir
landspildu er grundvöllur annarra lífsgæða, næringar, heilbrigðis og
menntunar. Mikið skortir á að almenningur sé upplýstur um réttindi sín
hvort sem þau eru samkvæmt gamalli hefð eða löggjöf landsins. Að auki
er konum víða gróflega mismunað og það misrétti kemur verst niður á
þeim sem síst skyldi, börnunum.
Grunnþarfir hverrar manneskju
Markaðurinn einn getur ekki ráðið för við ráðstöfun jarða því að hann
tryggir ekki að félagsleg réttindi fátæks fólks séu virt og oftar en ekki
svína yfirvöld og verktakar á almenningi með því að greiða ekki fébætur
vegna eignarnáms jarða. Að auki hefur margsinnis verið sýnt fram á gildi
þess að konur hafi umráðarétt yfir því landi sem þær rækta, ekki einungis
fyrir fjölskylduna heldur einnig fyrir umhverfið. Skynsamleg og sjálfbær
nýting ræktunarlands er aðal smábænda í fátækum löndum en slíkur land-
búnaður vinnur m.a. gegn uppblæstri og gróðureyðingu.
Niðurstöður rannsóknar sem FAO gerði sýna
að 40% kvenna sem misst höfðu eiginmenn
sína höfðu séð á bak nautgripum og verkfærum
í hendur ættingja í kjölfarið og margar höfðu
verið gerðar brottrækar af heimilum ásamt
börnum sínum.
Þriðjungur kvenna er heimilislaus eða býr í ófull-
nægjandi og óheilsusamlegu húsnæði.
Störf og strit kvenna standa að baki tveggja þriðju
allra vinnustunda jarðarbúa, á heimilum og vinnu-
stöðum.
Samt eiga konur minna en 1% allra eigna í heiminum.
Konur og börn eru 80% þeirra sem hrekjast á flótta
vegna stríðsátaka.
Víða um heim, sérstaklega í Afríku og Suður-Asíu,
er konum kerfisbundið neitað um réttinn til eigna
og arfs.
Kvengerving fátæktarinnar
Ljósmynd á vinstri síðu er tekin í Víetnam af Róshildi Jónsdóttur.
Myndin að neðan er tekin í Namibíu af Sigvalda Torfasyni.
36