Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Blaðsíða 95

á sér stað í þróunarlöndum vegna þeirra. Hún liggur einnig í því að
samfélagsleg velvild og ímynd tengist fyrirtækjanafninu. Sem dæmi um
framlag sem skilar jákvæðum skilaboðum inn í samfélagið er samstarf
Coca Cola og Sameinuðu þjóðanna í Afríku.
Að deila sérhæfingu
Samstarfsverkefni einkenna einnig aukna þátttöku einkageirans í hjálpar-
og þróunarstarfi. Þróunarsamstarf felur í sér að framlagið er langtíma-
skuldbinding frekar en framlag sem veitt er einu sinni. Slík samstarfsverk-
efni byggjast ekki aðeins á fjárframlögum, heldur getur stuðningurinn
einnig verið í formi sérhæfingar sem nýtist vel í þróunarverkefni.
Coca Cola hefur náð miklum árangri í dreifingu vöru sinnar um allan
heim, þar á meðal til þróunarlanda. Fyrirtækið hefur hins vegar sætt
gagnrýni fyrir að selja svo næringarlitla drykki í hverjum krók og kima
þróunarlanda, þegar næringarmeiri vara ætti betur við. Nú hefur Coca
Cola hafið samstarf við SÞ um að vinna að útrýmingu alnæmis í Afríku.
Samstarfið felst meðal annars í því að UNAIDS, stofnun SÞ sem vinnur
sérstaklega að því að útrýma eyðni, noti lagerstöðvar og dreifingarkerfi
Coca Cola sem útgangspunkt fyrir alnæmisverkefni í Afríku. UNAIDS
fær aðstöðu fyrir þjónustustöðvar og hefur aðgang að virku og víðtæku
dreifingarkerfi fyrir aðföng, hjálparstarfsmenn og lyf. Fjármunir sem ann-
ars færu í að byggja upp og reka þjónustustöðvar og flutningsgetu geta
því t.d. runnið beint til lyfjakaupa. Þetta framlag Coca Cola hefur án efa
jákvæð áhrif á ímynd fyrirtækisins í þeim samfélögum sem UNAIDS
sinnir og víðar. Með því að því leggja til innviði fyrir UNAIDS hefur
fyrirtækið snúið gagnrýndri viðskiptahegðun í framlag til hjálpar- og
þróunarstarfa.
SÞ leggja nú aukna áherslu á samstarf við einkageirann um hjálpar- og
þróunarstörf. Samstarf við einkageirann gefur ekki aðeins möguleika á
að nýta sérhæfingu einkageirans í þágu hjálpar- og þróunarstarfs heldur
einnig tækifæri til að hafa áhrif á viðskiptahegðun og viðskiptasiðferði
fyrirtækja. Viðskiptahegðun fyrirtækja í þróunarlöndum getur haft afger-
andi áhrif á samfélögin þar sem fyrirtækin eru staðsett. Til dæmis hefur
Coca Cola verið gagnrýnt, m.a. af Columbia Solidarity Campaign, fyrir
að virða ekki verkalýðsfélög í Suður-Ameríku. Samningurinn milli Coca
Cola og SÞ felur ekki aðeins í sér samstarf um UNAIDS heldur er í
honum ákvæði um að Coca Cola þrói starfsmannastefnu sem fylgir lög-
um í Afríkjuríkjum þar sem það starfar. Samningurinn er án efa gerður til
þess að starfsmannastefna Coca Cola í Afríku bæti úr gagnrýni á starfsemi
fyrirtækisins í Suður-Ameríku.
Samningur um siðferði í viðskiptum
Annað dæmi um samstarf einkageirans við þróunarstofnanir er hinn
svokallaði „hnattræni samningur Sameinuðu þjóðanna“ eða UN Global
Compact. Samningurinn samanstendur af tíu grundvallaratriðum á sviði
mannréttinda, starfsmannahalds og umhverfismála sem fyrirtæki geta tekið
opinbera afstöðu til og framfylgt í rekstri og viðskiptum. Samningurinn
er byggður á þeirri sannfæringu að samþætting viðurkenndra samfélags-
og umhverfisgilda við viðskiptahegðun hafi jákvæð áhrif á öll samfélög.
SÞ binda vonir við að slíkar skuldbindingar komi að einhverju leyti til
móts við neikvæð áhrif hnattvæðingarinnar og efli samfélög þar sem fyrir-
tækin stunda viðskipti.
Í þróunarlöndum, þar sem lýðræðislegar stofnanir eru oft veikbyggðar,
getur slíkur samningur skipt miklu máli. Með því að taka afstöðu með
samningnum gefa fyrirtæki út viljayfirlýsingu um að framfylgja grund-
vallaratriðum samningsins, þó svo að veikburða innviðir viðkomandi lands
gefi kannski tækifæri til annars. Fyrirtæki sem skrifar undir hnattrænan
samning samþykkir meðal annars að stunda ekki barnaþrælkun, að viður-
kenna rétt starfsmanna til að ganga í verkalýsfélög og að hafa frumkvæði
að þróun og dreifingu á umhverfisvænni tækni. Alcan Inc. er á meðal
þeirra 1.739 fyrirtækja sem hafa skrifað undir hnattræna samninginn, en
Alcan er alþjóðlegt fyrirtæki sem rekur fyrirtæki í öllum heimsálfum og
er Íslendingum kunnugt sem móðurfyrirtæki Ísal.
Þess má þó geta að SÞ fylgjast ekki með því hvort fyrirtækin sem
skrifað hafa undir Global Compact samninginn standi við ákvæði hans.
Það er á ábyrgð fyrirtækjanna sjálfra að uppfylla ákvæði samningins.
Fyrirtæki sem skrifa undir samninginn skuldbinda sig þó meðal annars
til að gefa út yfirlýsingu um stuðning við ákvæði samningsins, til að setja
þau í ársreikning og til að skila einu sinni á ári inn dæmum um hvernig
fyrirtækið uppfyllti ákvæðin.
Verktakavæðing á framlögum
Hið nýja umhverfi framlaga einkageirans til hjálpar- og þróunarstarfs
hefur einnig haft í för með sér aukna virkni og breytt viðhorf þeirra sem
gefa. Fyrirtæki (og einstaklingar) eru farin að móta sér stefnu um hvað
þeir vilja styrkja og gera síðan samkomulag við þróunarstofnanir um
ákveðin viðfangsefni þannig að framlag þeirra skili sér skilvirkt inn í verk-
efni. Líkja má ferlinu við eins konar verktakavæðingu á framlögum þar
sem fyrirtæki velja þróunarstofnanir sem þau telja að geti skilað mestum
árangri.
Fyrirtæki (og einstaklingar) stofna jafnvel framlagsstofnanir í kringum
framlög sín til hjálpar- og þróunarstarfs, til að fylgja þeim betur úr hlaði.
Markmið og stefna framlagsstofnunarinnar er mótuð og stefnunni fylgt
eftir af jafnmikilli elju og lögð er í rekstur fyrirtækjanna sjálfra. Haft hefur
verið eftir Bill Gates að leggja þurfi mikið á sig til að þéna peninga og
jafnmikið til að gefa þá. En Bill og Melinda Gates stofnunin er orðin ein
af stærstu gefendum í hjálpar- og þróunarstarfi. UN Foundation (Stofnun
Sameinuðu þjóðanna) er svipuð stofnun, sem var sett á laggirnar af
fjölmiðlajöfrinum Ted Turner með 1. milljarðs dollara framlagi árið
1997. UN Foundation er ein af framlagsrisunum í dag og hefur það mark-
mið að efla störf SÞ og veita fé í verkefni sem rekin eru á vegum þess.
Fjölgun framlagsstofnana er eitt af því sem einkennir hið nýja um-
hverfi góðgerðar- og þróunarstarfsemi. Í Bandaríkjunum er talað um
framlagsstofnunar- „sprengingu“ því þar á bæ hefur slíkum stofnunum
fjölgað til muna, eða úr um 22 þúsundum í upphafi níunda áratugsins
í 65 þúsund. Svipaða sögu er að segja um Evrópu, að því er segir í The
Economist (29. júlí 2004). Í Þýskalandi voru til dæmis um 200 slíkar stofn-
anir stofnaðar árlega í byrjun tíunda áratugsins, en nú eru stofnaðar 800
til 900 framlagsstofnanir á ári.
Margar framlagsstofnanir vinna þannig að þær velja sér málefni til að
styðja, finna samstarfsaðila um þróunarstarf og fjárframlög og skuldbinda
sig til að leggja ákveðið framlag í verkefnið. Stofnanirnar leitast þannig
við að veita verkefninu öflugt brautargengi svo að það geti skilað áþreif-
Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja
(corporate social responsibility eða
corporate citizenship) er hugtak og
hugmyndafræði sem hefur unnið sér
fylgi síðastliðinn áratug, sérstaklega
meðal stærri fyrirtækja. Slíkt felur
í sér að fyrirtækið er ekki aðeins
ábyrgt gagnvart eigendum sínum,
heldur einnig gagnvart samfélaginu.
Fyrirtæki eru farin að tvinna saman
samfélagslega ábyrgð og stefnu fyrir-
tækisins. Hvert fyrirtæki fyrir sig
ákveður hver samfélagsleg ábyrgð
þess sé og ábyrgðaryfirlýsingar inni-
halda yfirleitt fyrirheit um starfs-
mannamál, umhverfismál og hjálpar-
og þróunarmál.
94 95