Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Blaðsíða 47

Megináhersluatriði áætlunarinnar eru annars vegar að styðja við
samtök kvenna á svæðinu til að auka þátttöku þeirra í uppbyggingu
lýðræðislegs samfélags og friðsamlegra samskipta milli landa í kjölfar
átaka. Fyrsta verkefnið sem tengist þessu er vinnufundur til að undirbúa
skýrslu um hvernig samþykkt öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 1325
er framfylgt. Sú ályktun fjallar um þátttöku kvenna í ákvarðanatöku í
friðarviðræðum og uppbyggingu samfélaga eftir átök.
Hins vegar verður gerð rannsókn á stöðu kvenna á vinnumarkaði
sem nefnist Sagan á bak við tölfræðina. Rannsóknin miðar að því að
varpa ljósi á stöðu og réttindi kvenna á vinnumarkaði. Tölfræðilegum
upplýsingum verður safnað um konur á vinnumarkaði, arðsemi mennt-
unar, launamun kynjanna, áhrif þjóðernis, aldurs, búsetu og fleira. Að
auki verður upplýsingum safnað um konur sem starfa utan löglegs
vinnumarkaðar eða sjálfstætt.
Fimm ár liðin frá því Kósóvó var gert að verndarsvæði SÞ
Hinn 12. júní síðastliðinn voru fimm ár liðin frá því að Kósóvó var gert
að verndarsvæði Sameinuðu þjóðanna. Þá kom alþjóðlegt herlið undir
stjórn NATO (KFOR) til Kósóvó og yfirstjórn héraðsins var tímabundið
komið í hendur sérlegs fulltrúa aðalritara Sameinuðu þjóðanna með
ákvörðun öryggisráðsins nr. 1244. Ekki hefur verið ákveðið hversu
lengi Kósóvó, sem tilheyrir ennþá Serbíu, skuli vera undir yfirstjórn Sam-
einuðu þjóðanna.
Stjórnkerfi héraðsins er nú þannig háttað að vald yfir málaflokkum
og stofnunum skiptist á milli alþjóðlegs starfsliðs undir yfirstjórn Sam-
einuðu þjóðanna (UNMIK) og heimastjórnar Kósóvó. Sérlegur full-
trúi aðalritara Sameinuðu þjóðanna hefur þó úrslitavald hvað varðar
lagasetningu, utanríkismál, heimkomu flóttafólks og samskipti ólíkra
þjóðernishópa svo eitthvað sé nefnt. Ekki eru í öllum tilfellum skýr skil
á milli valdsviðs yfirstjórnar Sameinuðu þjóðanna og heimastjórnarinnar.
Óvissa um ábyrgð á málaflokkum er eitt af því sem hefur staðið
framþróun í héraðinu fyrir þrifum, ásamt óvissunni um framtíðarstöðu
þess. Óljós framtíðarstaða Kósóvó hefur því verulega mikil áhrif á upp-
byggingarstarfið.

„Ólýðræðislegt fyrirkomulag“
Héraðsþing og héraðsstjórn Kósóvó hófu störf í mars 2002 og nú á haust-
mánuðum verða haldnar aðrar héraðsþingkosningar. Mikil og áhugaverð
umræða hefur farið fram um kosningalöggjöfina sem sett hefur verið fyrir
héraðið. Í fyrstu þingkosningunum, árið 2001, var sá háttur hafður á að
listar yfir frambjóðendur stjórnmálaflokkanna voru það sem hér er kallað
„lokaður listi“, sem felur í sér að formaður flokksins ræður uppröðun
frambjóðenda á listanum og getur breytt henni að vild fyrir og eftir
kosningar. Kjósendur geta því ekki vitað fyrirfram hverjum þeir gefa
atkvæði sitt. Af þessum sökum eiga fjölmörg sveitarfélög, sem eru alls 30
talsins, engan fulltrúa á þingi.
Síðasta vor þegar tilkynnt var að kosningalöggjöfin yrði óbreytt fyrir
væntanlegar þingkosningar sameinuðust um 350 frjáls félagasamtök
um að þrýsta á breytingar þannig að framboðslistar væru lagðir fram
nokkrum mánuðum fyrir kosningar og væru bindandi í þeim skilningi
að flokksformaðurinn hefði ekki algjörlega frjálsar hendur og gæti fært
fulltrúa flokkanna til og frá á listunum. Í þessari umræðu voru helstu
rök opinberu kosninganefndarinnar að þetta fyrirkomulag væri besta
aðferðin til að tryggja hátt hlutfall kvenna á listunum, en samkvæmt
kosningareglugerð verða 30% frambjóðenda að vera konur.
Samstarfshópur þessara frjálsu félagasamtaka benti hins vegar á margar
aðrar aðferðir til þess að tryggja hlutfall kvenna. Þótti þeim að jafn-
réttismál og veik staða kvenna í stjórmálum væri misnotuð til að tryggja
hagsmuni einstaka stjórnmálaflokka sem eiga nú fulltrúa á þingi. Þess má
geta að 80 stjórnmálaflokkar starfa í héraðinu en íbúafjöldi þess er talinn
um það bil 1,9 milljónir.
Þrátt fyrir kröftug og vel skipulögð mótmæli gegn því að fyrirkomulag
kosninga héldist óbreytt var ákvörðuninni ekki hnikað. Segir almanna-
rómur að mikil óánægja sé með þetta fyrirkomulag sem þykir í meira lagi
ólýðræðislegt. Búist er við að kosningaþátttaka í komandi þingkosningum
verði enn minni en í kosningum undanfarinna ára. Árið 2000 var kosn-
ingaþátttaka í sveitarstjórnarkosningum 79%, 64% í þingkosningum 2001
og 54% í sveitarstjórnarkosningum 2002.
Í hverjum mánuði fá starfsmenn Sameinuðu þjóðanna í
Kósóvó sent með innanhússtölvupósti skjal sem kallast „off
limits“. Skjalið er uppfært reglulega og er listi yfir staði
sem starfsmenn allra stofnana sem heyra undir yfirstjórn
Sameinuðu þjóðanna, UNMIK, mega ekki fara inn á.
Á þessum stöðum er talið að séu í haldi einstaklingar sem
eru neyddir í kynlífsþrælkun og síðustu tólf mánuði hafa að
meðaltali 190 staðir verið tilgreindir í skjalinu.
Frá því alþjóðlegt herlið kom til Kósóvó árið 1999 hefur
orðið gífurleg fjölgun á stöðum þar sem talið er að fari fram
kynlífsþrælkun. Árið 1999 voru þeir 19, árið 2001 75 og
nú, árið 2004, eru þessir „off limits“ staðir að meðaltali um
190.
Fjöldi alþjóðlegra hermanna í héraðinu var þegar mest lét
um 50.000 og hafa þeir ásamt starfsmönnum alþjóðlegra
stofnana verið tilgreindir bæði af IOM (International Org-
anization for Migration) og Amnesty International sem ein
aðalorsökin fyrir því að þessi glæpastarfsemi hefur fest í
sessi og orðið svona umsvifamikil.
Kósóvó var fyrst af ríkjum og héruðum á Balkanskaganum til
að setja löggjöf gegn kynlífsþrælkun, árið 2001. Þrátt fyrir
það er Kósóvó eini staðurinn á svæðinu þar sem stjórnvöld
hafa enn ekki komið fram með aðgerðaáætlun til þess að
vinna gegn þessari starfsemi.
Kósóvó er bæði það sem kallast viðkomustaður, uppruna-
staður og endastöð kynlífsþrælkunar, þ.e. börn og konur
frá nærliggjandi löndum eru flutt til Kósóvó og haldið þar
nauðugum. Börn og konur sem verið er að flytja til landa í
Vestur-Evrópu eru flutt í gegnum Kósóvó, til dæmis frá Rúm-
eníu, Moldóvu og Úkraínu. Börn og konur frá Kósóvó eru
bæði neydd í kynlífsþrælkun innan Kósóvó og seld úr landi.
Af þeim 253 Kósóvóbörnum og konum sem var veitt aðstoð
til að losna úr þessum aðstæðum á árunum 2000-2002 voru
81% undir 18 ára aldri. Um þriðjungur þeirra var 11-14 ára.
Kynlífsþrælkun í Kósóvó
Krakkar veifa glaðlega til ljósmyndara fyrir utan húsarústir í Mitrovica í norðurhluta Kósóvó. Þar búa Albanar
og Serbar við stranga öryggisgæslu alþjóðlegra lögreglu- og hersveita. Ljósmynd: Lorin Lopotinsky.
46