Tímarit UNIFEM - 01.01.2004, Blaðsíða 33

Lanka, Indlandi og Pakistan. Algengast er að fólk flytji sig um set innan
sömu heimsálfu og straumurinn liggur frá þróunarríkjunum til hinna
þróuðu en ekki öfugt.
Átta milljónir barna í ánauð, vændi og hernaði
Farandverkafólk telur meira en helming þeirra 175 milljóna manna sem
hafa yfirgefið föðurland sitt og sest að annars staðar, sem skráðir eða
óskráðir innflytjendur, flóttafólk og hælisleitendur. Eðli málsins sam-
kvæmt er ógjörningur að vita hversu margir eru án leyfis og þar af leið-
andi án allra réttinda í gistilandinu. Þessi mikli fjöldi, 175 milljónir, er
hins vegar einungis um tæp 3% af mannkyni. Flestir fæðast, lifa og deyja
á „réttum stað“.
Hver eru þessi 3% sem fara og hvernig er skiptingin eftir kyni, stétt,
þjóðerni, litarhætti og trú? Hverjir verða eftir til langframa og hverjir snúa
heim? Hvernig líður þeim sem flytjast á milli landa og eiga þeir eitthvað
sameiginlegt? Hverjar eru aðstæður þeirra sem flytjast heim aftur? Til
viðbótar þessum hópi eru 25 milljónir manna sem eru uppflosnaðir í
eigin landi, oftast vegna stríðsátaka eða náttúruhamfara. Fólk á vergangi
er ekki skilgreint sem flóttafólk nema það fari yfir landamæri.
Alþjóðavinnumálastofnunin (International Labour Organization,
ILO) telur að um átta milljónir barna séu í ánauð, vændi og hernaði.
Hversu margar eru þær ungu konurnar eins Mende Nazer, sem kom til
Reykjavíkur síðasta vetur og sagði okkur frá hvernig henni var rænt úr
þorpinu sínu í Súdan, hún seld í ánauð þá barn að aldri og síðan smyglað
til London? Talið er að um 2 milljónir kvenna og stúlkna séu árlega
seldar mansali. Í Evrópu einni saman er talið að um hundrað þúsund
forræðislaus börn séu á vergangi, börn sem eru auðveld bráð glæpa-
samtaka af öllu tagi.
Um helmingur brottfluttra einstaklinga (þ.e. þessara 175 milljóna)
dvelst í Evrópu og Norður-Ameríku en flestir flóttamenn eru í Afríku.
Það kemur á óvart hversu fáir flóttamenn eru á Vesturlöndum en þeir
eru flestir í Suður-Afríku.
Lifandi velferðarkerfi
Allt til 1970 voru karlar í miklum meirihluta farandverkafólks. Síðan
þá eru konur hins vegar jafnhreyfanlegar, og frá Asíu fara fleiri konur
en karlar. Frá Indónesíu er t.d. flest farandverkafólk konur. Flestar
kvennanna flytja með fjölskyldum sínum en á síðustu árum hafa sífellt
fleiri farið á eigin vegum sem fyrirvinnur. Þetta á sérstaklega við um
löndin í Suðaustur-Asíu, svo sem Sri Lanka og Bangladess en einnig
Filippseyjar, Perú og El Salvador, en frá þessum ríkjum er straumur
kvenna til olíuríkjanna við Persaflóa. Í þessu tilliti eru konur virkir
þátttakendur í því ferli sem nefnt er hnattvæðing. Þær eiga frumkvæði að
því að ferðast heimsálfa á milli, afla gjaldeyristekna fyrir heimalönd sín,
stuðla að því að vestrænar konur og karlar geti náð frama á vinnumarkaði
og þar með þróun vinnumarkaðarins. Þær halda heimili, elda mat,
hugsa um börn og sinna öldruðum og sjúkum. Þær eru í stuttu máli
lifandi velferðarkerfi, sveigjanlegt og ódýrt. Breska fræðikonan Barbara
Hochschild talar um hina hnattrænu umönnunarkeðju.
Mun þetta ástand breytast meðan konur eru um 1% þjóðarleiðtoga, um 10% flokksleiðtoga, 15%
þingmanna, 3% fréttamanna og 70-80% þeirra fátækustu og ólæsu? Getur það breyst meðan
konum er gert erfitt fyrir og jafnvel meinað að taka þátt í stjórn samfélaga sinna, haldið utan við
menntastofnanir, fjármálastofnanir, fyrirtæki og fjölmiðla?
Í þessu tilliti eru konur virkir þátttakendur í því ferli
sem nefnt er hnattvæðing. Þær eiga frumkvæði að
því að ferðast heimsálfa á milli, afla gjaldeyristekna
fyrir heimalönd sín, stuðla að því að vestrænar
konur og karlar geti náð frama á vinnumarkaði og
þar með þróun vinnumarkaðarins. Þær halda heim-
ili, elda mat, hugsa um börn og sinna öldruðum og
sjúkum. Þær eru í stuttu máli lifandi velferðarkerfi,
sveigjanlegt, ódýrt, lifandi velferðarkerfi.
Fórnarkostnaður
Konur sem fara til annarra landa til að framfæra börn sín og aðra
ættingja láta þeim sem heima sitja eftir að sinna hlutverki sínu. Mæður
og eiginkonur yfirgefa þannig heimilin jafnvel árum saman. Í mörgum
tilvikum eru þær menntaðar sem hjúkrunarfræðingar, kennarar eða
annars konar sérfræðingar sem þýðir að óburðugt og vanþróað vel-
ferðarkerfi í heimalöndum þeirra þróast enn hægar. Konan verður nú
fyrirvinna fjölskyldunnar og sumar þeirra grípa tækifærið sem leið út
úr ofbeldisfullum hjónaböndum og vonlausum aðstæðum. En hver er
fórnarkostnaðurinn? Félagsfræðingurinn Rhacel Parrenas Salazar hefur
lýst miklum söknuði og þrá kvennanna eftir börnum sínum, sem þær
hafa þungar áhyggjur af – og ekki að ástæðulausu – einmanaleika og
eftirsjá eftir fyrra starfi við það sem þær höfðu menntað sig til með
ærnum tilkostnaði og fyrirhöfn.
Barnungar vinnukonur
Eftir því sem lönd iðnvæðast flyst fólk úr fátæktinni í dreifbýli til bæja
og borga. Barnungar stúlkur og konur sem eru lítt menntaðar verða
vinnukonur hjá löndum sínum. Þær tilheyra annarri stétt og eru jafnvel
af öðrum uppruna. Í viðtölum við hóp frumbyggjakvenna í Gvatemala
sem bjuggu á heimilum vinnuveitenda sinna kom í ljós að þær unnu 15
stunda vinnudag og komið var fram við þær af mikilli fyrirlitningu. Þær
voru niðurlægðar á ýmsan hátt og ekki síst af börnunum. Þær fengu litla
og lélega fæðu. Í El Salvador kom í ljós að stúlkur allt niður í níu ára
bjuggu inn á heimilum fólks við slíkan aðbúnað. Stúlkurnar hverfa frá
skóla og kynferðisleg áreitni og misnotkun er algeng. Þess má geta að í El
Salvador nær vinnulöggjöfin ekki til þeirra sem vinna inni á heimilum.
Minnir á þrælaverslun
Þrátt fyrir að þrælaverslun sé ekki lengur lögleg minnir aðbúnaður og
laun milljóna verkakvenna á þrælahald. Þær eru þrælar í eigin landi. Í
Allt til 1970 voru karlar í miklum meirihluta farandverkafólks. Síðan þá eru konur hins vegar
jafn hreyfanlegar, frá Asíu fara fleiri konur en karlar. Ljósmynd: Róshildur Jónsdóttir/Laos.